حوجا آخمات یسوی (hoja ahmet yesevy )

 

منبع: خوجه احمدیسوی از مشاهیر بزرگ مسلمانان،از مشاهیر جهان ترک ،از مشاهیر جهان اسلام.

" دیوان حکمت " نینگ تأزه نشری

مریم  ایش محمدوا 

مریم ایش محمدوانئنگ تصحیح و مقابله سی بیل

     تورکی خلقلرنینگ اینگ کوپ یایران تصووف  طریقتئنئنگ اساسچیسی خوجه احمد یسوی تورکستان نینگ یسسه شهرینده یاشاب "یسسویه"طرئقتئنا اساس سالدی و بوتون تورکی دونیأنی

 اوز معنوی تأثیرینینگ آستئنا آلدی.

    اونینگ شعرلرینینگ توپلو می "دیوان حکمت" آدی بیلن یایرادی. بو  دیوان تورکی اولکه لرده کینگ صوراتدا یایرادی. اونینگ باسمه یا که قولیازمه نسخه لری کوپ جایلرده موجود دیر.  

 مثال صورتده، یاشلئغئمده بیزینگ اوییمیزده اونینگ قولیازمه نسخه لری بارلیغی نینگ گواهیسی

منگ رحمتلی آنم اوندن عیاللارا غوشغی اوقیب بیرردی.

    اوزبیکستانلی عالمه حورماتلی مریم ایش محمدوا بیرینچی بولیب "دیوان حکمت" نینگ ییغمه قیاسی متنی نی تییارلا دی. کتاب تاشکینت دولت شرق شناسلئق انستیتوتی طاراپئندان 2008- نجی

 ییل، 336 بیتده نشردن چیقدی.

      خوجه احمد یسوی اساس سالغان  یسسویلیک (یسویه طریقتی)، تأزه دن  نشر بولان   "

تصوف و انسان" آدلی کیتابیمیزدان علیحده اورین آلانی،شونئنگ دک ("یسویلیک"دونیأده اینگ

 کوپ یایران تورکی تصوفی طریقت) سرلوحه سی بیلن تورلی سایتلرده نشر بولان مقاله میزده،

  یسسوی نینگ دنیاقره شی و طریقتی نینگ تورلی قرار لری حقیده گینگ صوراتدا معلومات

بیریان سببی بیلن، بو مختصرده اولر بارادا گپلمکچی .

فقط شونی تاکید له مکچیمیز کی خواجه احمد یسوی تورک ییریک عارف شاعرصفتینده،

حکمت دیب اتلگن اوز شعرلرینده، اسلامی قدریتلر و اسلامی اخلاقنی اوزلشتیریش، روحنی

پاکیزه لأب معنویت ساری انتیلیش، توبنلیک که آلیب باروچی دنیا پرست لیک که بیریلمسلیک،

سفر و حضرده حق یادی بیلن بولیب اونی اونوتمازلئق ضرورلیغینی، بدیعی صنعتلرگه بیریلمسدن،

ساده و روان، عامه دوشونجه سینده خلق تیلینده تلقین قیلدی. عبد روف فطرت یازگنیدیک " یسسوی

نینگ ادبیاتداتوتغان یولی ساده خلق شاعرلریمییزنینگ توتغان یولیدور... اونینگ حکمتلری وزن

ده، قافیه ده، اسلوبده خلق ادبیاتی اتلگن شعرلر بیلن برابر". شونینگ اوچون اونینگ اثرلری و

طریقتی تورک دنیاسیده عالمگیر بولدی و تورکستانده اسلامی اعتقاد نی مستحکملش اوچون کتته

عامل بولیب خدمت قیلدی.

  "دیوان حکمت" نینگ ییغمه - قیاسی متنی نی تییارلاوچی مریم ایش محمدوا، کتاب نشری اوچون

یازگن کتته مقدمه سینده تاکید لنیارکی "خواجه احمد یسسوی تصوف تورکی ادبیاتی نینگ بویوک

سیماسی دیر. اونینگ  اسمی  بوتون تورکی عالم تاریخی نینگ پارلاق صحیفه لریندان بیری    

حسابلاندی".

         تورکی ادبیاتده "حکمت" ژنری نینگ  پیدا  بولیشی و رواجلانیشی هم اونینگ آدی بیلن

باغلانیشلی خواجه احمد یسسوی نینگ صوفیانه شعرلری نی اوز ایچینه آلان اثری "دیوان

حکمت" دیب آتلاندی .

     بو اثر اوز دورینده اسلامی احکام لرنی ساده، دوشنیملی ایل آره سینده یایرادیپ بیر دستور

وظیفه سینی اوته گن بولسه، یسسوی مکتبی وظیفه سینی اوته دی که، بو یولده ایجاد ادن شاعرلر

اهـلینی دنیاگه تاناتدی. اسلام منطقه سینده تورکی تیلده ایجاد ادیلن شاعرلر آره سینده بیر صوفی

شاعر یوق که او یسسوی گه ایریشمگن، اونینگ ایجادیندن الهام آلمادئق بولسین .

اول اوز حکمت لرینده کیشیلرنی صافلیغا - پاکلیگه چاغیردی. بونده آیت و حدیثلردن کینگ فایده

لندی، اولرنی تورکیچه لشتیردی. بو بییک صوفی شاعرتورکی تیل نینگ هم امکانیتلرنی چأکسیز

ایکنلیگی نی عمالده اثبات لادی".

    ایش محمدوا تحقیقات ایشینی بجریلیشیده اوز لری نینگ فایده لی مصلحتلرینی بیریان فیلالوژی

فنلری دوکتوری، اکادمیسین ا. رستموف و فیلالوژی فنلری دوکتوری، پروفیسور ق. صادقوف و

باشقه استادلریگه منتدارچیلیق بیلدیر دی.

    بیز حرمتلی اوقوچیلر گه تحقیقاتچی عالمه مریم ایش محمدوانی اونینگ قیسقه چه علمی ایشلری

بیلن  تانیتیب، دیوان حکمت دن ایریم پرچه لر تقدیم ایتماقچیمیز:

      ایش محمدوا مریم عبدالملک قیزی تاشکینت شهرینده دوغولدی.1990- نجی ییلی اوزبیکستان

ملی اونیویرستیتی ( سابق تاشکینت دولت اونیویرستیتی) نینگ اوزبیک فیلالوژی فاکولته سینی

توگتدی.

1995 - نجی ییلی "دیوان حکمت قولیازمه لری" موضوعینده نامزادلیک ایشی(ph. d)  ــ  دانشنامه سینیحمایه قیلدی.

    تورکیه و اوزبیکستان مطبوعاتینده 30 دن آرتیق مقاله لری چاپ بولدی. اونینگ چاپ ادیلن

علمی ایشلری شولاردن عبارت:

1-   ملی معنویتیمیز، امام نظروف بیلن، تاشکینت، 2001 ییل.

2-   دیوان حکمت قولیازمه لری، تاشکینت، 2003 ییل.

3-   دیوان حگمت نینگ ییغمه قیاسی متنی، توزوچی م. ایش محمدوا، تاشکینت، 2008 ییل.

4-   رضاوالدین بن فخرالدین، شاگردلیک آدابی، تاتارچه دن ترجمه، سوزباشی و ایضاحلر بیلن، تاشکینت، 2008 ییل.

5-   رضاوالدین بن فخرادین، تربیه لی آنه، تاتار تیلیدن ترجمه، تاشکینت، 2009 ییل.

6-   دیوان حکمت قولیازمه لریدن اورین آلگن احمد یسوی حکمت لری توصیفی(قیته تولدیریلگن

متن)، تاشکینت، 2010.

       حاضر مریم خان ایش محمدوا تاشکینت دولت شرق شناسلیق انستوتی فیلالوژی فاکولته سینده  

داتسنت (دانشیار) صفتینده، متن شناسلیق ویسسوی شناسلیق دن درس بریپ، کینگ علمی تحقیقی

ایشلر بیلن مشغوللانیار.

.

«دیوان حکمت» نینگ نشر بولان ییغمه قیاسی متنی  

دیوان حکمت دن اقتباسلر: 

حکمت 

بی شک بیلینگ بو دنیا، برچه خلقدن اوتارا

اینانماغیل مالینگ گا، ایلکینگیزدن کیتارا 

آتا، آنا، قرینداش، قیان گیتدی فکر قیل

تورت ایاقلیق چوبین آت، بیرگون سنگا ییتارا

میندوروب هم ییلدوروب، ایلتسه اوشل گور اویگا

گیریب ایککی سوراغچی، سندن سوال ایتارا

دنیا اوچون غم ییمه، حقدان اوزگانی دیمه

کیشی مالینی ییمه، صراط اوزره توتارا

ایا اوروغ قرینداش، هیچ کیم بولمایدور یولداش

مردانه بول غریب باش، عمرونگ ییل دیک اوتارا 

قل خوجه احمد طاعت قیل، عمرونگ بیلمام نیچه ییل

اصلینگ بیلسنگ آب و گِل،ینه گلِگا کیتارا 

حکمت

کورونگیز بو زمانه نینگ شیخلارینی

گدا ینگلیغ ایلدن ایل گه کیزارلارا

خلقلار منی عزیزیم دیب ایتسون تیو

هر مجلسده حلقه لارین توزارلارا

اول حلقه ده یاهو قیلور شهرت اوچون

شاعرلاری شعر اوقور زینت اوچون

قیز جوان ییغیلاشورلار صحبت اوچون

اواز ایشیتیب بیر طرفدین کیلورلارا

مجلسیگا عیاللارین کیلتورگایلار

حلقه قوریب تیکراسیده اولتورغایلار

دردینگ باردیب هرطرفدان ضرب اورغایلار

اوشبو باطل دغل ایشنی قیلورلارا

بعضی لاری سینه اوزره دم اورغایلار

وسواس بولسه زبون ایشنی هم قیلورلار

طالع کوروب بیر قرا قوی ایم کورورلار

اوپکا تقی یورک بغرین قاقارلارا

نادان جاهل جمع بولوبان هو هو تیو

اول مکارلارنی پیر قیلورلار شیخیم تیو

شیخلاریدین منگا جذبه تیکدی تیو

حلقه ایچره مست شتردیک اغنارلارا

خلق لار ارا کیزیب یوروب مرید استار

منگا مرید بولغیل تیو خلقنی قیستار

اوشبو ینگلیغ ایچی کواک قوروق دستار

کونگل سیزنی زوردین مرید ایتارلارا

بو گمراه لار آرزو قیلور شریعت دیب

ایتور خلقه بدعت ایشنی طریقت دیب

فخر ایتارلار من بولوب من حقیقت دیب

بو کذابلار یلغان دعوا قیلورلارا

قول لاریغه اوچی تیغ لیک عصا آلیب

باشلاریغه دستارینی کتته قیلیب

صحرا کیزیب عوام لارنی نذرین آلیب

حلال حرام فرق قیلمایین یورورلارا

قل خوجه احمد نفس یولیغه کیرماگیل سن

بولار بیلان همراه بولوب یورماگیل سن

مطیع بولوب اعتقادینگ بیرماگیل سن

ایلکینگ آلیب دوزخ ایچره توتورلارا

حکمت

اون سکیز مینگ عالمده حیران بولغان عاشقلر

تابمای معشوق سوراغین، سرسان بولغان عاشقلر

هو تیو اورگولوب، گریان بولغان عاشقلار

یول اوستیده خاک بولغان، سینه لری چاک بولغان

ذکری بیلن پاک بولغان، مردان بولغان عاشقلار

احمد سن هم عاشق بول، صدقینگ بیرله صادق بول

اندین سونگره لایق بول، جانان بولغان عاشقل

ترکستانده صاحبقران امیر تیمور، احمد یسسوی قبری اوزره قورلان حشمتلی بنادن بیر کورینیش

فارس دیلینی بیلرکن تورکجه سؤیله‌دی

خواجه احمد یسوی (1166-1093)

خوشلامايدور عاليملر سيزني آيتغان تورکي‌ني

عاريفلردين ائشيتسنگ آچار کؤنگيل مولکي‌ني

آيت، حديث معناسي تورکي بولسا موافيق

معناسيغا يئتگنلر يئرگه قويار بؤرکي‌ني

قاضي، موفتي، موللالار شریعت درگاه‌ني

عاريف عاشيق آليبدور طريقت‌ني ارکي‌ني

عمل قيلغان عاليملر دينيميزني چيراغي

بوراق مينر محشرده اگري قويار بؤرکي‌ني

عمل قيلسا عاليملر دين و آيين ياروقي

کؤرسه بولور آلارني رنگي رويي کؤرکي‌ني

عمل قيلماي "قال" علمين اوقوي بيلمئي قالغانلار

آرقاسيغا کؤترور قيرق ائشک‌ني يوکي‌ني

خواجه‌من دئپ لاف اورما اوشبو دونيا بی‌پايان

بيله‌من دئپ آيتما سن کؤنگولده‌گي چيرکي‌ني

رهنمادور خواجه احمد گوليستاني معريفت

سؤزلر سؤزي حقیقت آچار کؤنگول مولکي‌نی

ميسکين ضعيف خواجه احمد يئتتي( یدی ) پوشتينگه رحمت

فارسي تيليني بيليبَن خوب آيتادور تورکي‌ني .

Xacə Əhməd Yəsəvi (1093-1164)

Xoşlamaydur alimlər sizni aytğan Türki’ni

Ariflərdin eşitsəng açar köngil mülkini

Ayət hədis mə'nası Türki bolsa muvafiq

Mə'nasığa yetgənlər yergə qoyar börkini

Qazi müfti mullalar şəriət dəgâhını

Arif âşiq alıbdur təriqətnı ərkini

Əməl qılğan alimlər dinimizni çırağı

Buraq minər məhşərdə əgri qoyar börkini

Əməl qılsa âlimlər din u ayin yaruqı

Körsə bolur alərnı rəngi ruyi körkini

Əməl qılmay "Qâl" elmin oquy bilmey qalğanlar

Arqasığa kötərür qırq eşekni yükini

Xâcəmən dep laf urma uşbu dünya bîpayan

Biləmən dep aytma sən köngüldəgi çirkini

Rəhnəmâdur Xacə Əhməd gülistanı mə'rifət

Sözlər sözi həqiqət açar köngül mülkini

Miskin zəif Xacə Əhməd yetti puştingə rəhmət

Farsi tilini bilibən xub aytadur Türki'ni