اوغوز حان دسسانی (Oguz Han dessany)

 

 

 اوغوزخان دسسانی (اسلامدان اوزالقی دنییم)

 

 

منگو تنگرینینگ گوجودو

گونلرینگ ایچینده بیر گون آی خانینگ گؤزو پارلادی، دوغوم سانجیلارینا توتولدی. سانجیلارینگ سونگوندا بیر اوغلو

دونیایا گلدی. چوچوغونگ یوزی گؤی کیمی پارلادی. آغزی آتشین قیزیلیندا، گؤزلری آلا، ساچلاری قارا، قاشلاری قارا

ایدی. اینگ گؤزل پری لردن داها گؤزلدی.

   بو چوچوق آناسینینگ دؤشوندن یالنگیز بیر کره سویت امدی، بیر داها اممه دی. سونگرا دیله گلیب، چیگ ات، آش

و ایچکی ایسته دی. تئز قونوشماغا باشلادی. قیرخ گون ایچینده بؤیودو. قیرخ گون سونگرا یورویوب اوینار اولدو.

آیاقلاری سیغیر آیاغی کیمی گوجلو، کؤکسو آیی کؤکسو کیمی ساغلام، بئلی قورت بئلی کیمی اینجه و اوموزلاری سامور

اوموزو کیمی پارلاق و اویناق ایدی. بوتون بوخونو توکلو ایدی. آت سورولری گودردی، آتا مینیب کییک آوینا

چیخاردی.

گونلر گئجه لر کئچدی. بو جوجوق بیر ایگیت اولدو. او چاغدا او یئرده چوخ بؤیوک بیر اورمان وار ایدی. اورماندا

سایسیز دره لراولوب، چوخلو ایرماقلار آقاردی. بو اوزدن بورایا سایسیز آو حایوانلاری گلردی. بورادا اوچان

قوشلاردا چوخدور. آنجاق بو اورمان ایچینده قورخونج بیر جاناوار وار ایدی. بو جاناوار آت ایلخیلارینی دا

اییردی. اورداکی انسانلاری دا اییردی. بؤیوک، یامان، قورخونج بیر جاناوار ایدی. ائل قورخوب، الی بؤگرونده

قالمیشدی.

اوغوزخان ایسه یامان بیر ایگیت اولموشدو. جاناواری اؤلدورمک ایسته دی. گونلردن بیر گون قرارینی وئردی، آوا

چیقدی؛ قارغیسینی، اوخونو، یایینی، قیلیجینی و قالخانینی یانینا آلدی. بیر کییک یاخالادی؛ کییگی، اسنک بیر

سؤگود چوبوغویلا آغاجا باغلادی، چکیلیب گئتدی.

ارته سی گون، دانگ یئری آغاریرکن گلدی. باخدی کی جاناور کییگی اولدوغو کیمی یوودموش. بو سفر بیر آیی

یاخالادی؛ اونو دا آلتین قاییش ایله توتوب آغاجا باغلادی. یئنه اورادان ساووشدو.

گون باتدی، گئجه اولدو. دانگ واختی گلدی چاتدی. دانگ آغاردیغیندا اوغوزخان اورمانا دؤندی. جاناوارئنگ آیینی

دا اییب اوددوغونو گؤردو. بونونگ اوزرینه آغاجینگ دیبینده اؤزو دوروب جاناواری گؤزله مگه باشلادی. جاناوار

گلدی. باشی ایله اوغوزون قالخانینی ووردو. اوغوزخانی سارساممادی. اؤفکه لندی. اوغوزخان دا اؤفکه لندی.

قارغیسینی ووروب جاناواری اؤلدوردو، قیلیجی بیله جاناوارینگ باشین کسدی. سوروکله ییب گؤتوردو، اورمانئنگ

ائشیگینه بوراخدی.

گئری دؤندوگونده بیر آلادوغانینگ جاناوارینگ باغیرساقلارینی یئمکده اولدوغونو گؤردو. اوخون یایینی گریب آتدی

دوغانی دا اؤلدوردو. اونونگ دا باشینی کسدی. بونونگ اوزرینه دوروب دوشوندو، اؤزو اؤزونه دئدی:

«جاناوار هم کییگی هم ده آیینی ایدی. جاناوار کییکدن ده آییدان دا گوجلو ایدی. آنجاق قارغیم جاناواری

اؤلدوردو نییه کی قارغیم دمیردندی. آلادوغان ایسه جاناواری یئدی. یاییملا اوخوملا دا آلادوغانی اؤلدوردوم.

یاییملا اوخوم باقیر اولدوغوندان آلادوغانی اؤلدوردو» دئدی.

بوراخیب گئتدی.

ینه آیلار، گونلر کئچدی. گونلرینگ ایچینده بیر گون اوغوز خان بیر کره داها اورمانا گئتدی؛ اورادا تانگرییا

یالوارماغا باشلادی. دئیرکن بیردن بیر قارانلیق باسدی. گؤیدن بیر ماوی ایشیق ایندی. گونشدن ده آیدان دا

پارلاقدی. اوغوز خان قالیب یوریدی؛ ماوی ایشیغینگ اورتاسیندا بیر گنج قیزینگ بولدوغونو گؤردی.

قیز ماوی ایشیغینگ اورتا یئرینده تک باشینا اوتوروردو. چوخ گؤزلدی. باشیندا چوبان اولدوزو کیمی پاریل پاریل

پارلایان بیر اولدوز واردی. قیز ائله گؤزل ائله گؤگچک دیر کی، گولدوگو زامان ماوی گؤی ده گولوردو. آغلادیغی

زامان گؤی اوزو ده آغلاییردی.

اوغوز خان قیزی گؤرجک اوسو باشیندان گئتدی، قیزی سئودی آلدی، اونونلا ائولندی.

گونلردن، گئجه لردن سونگرا بیر چوخ گؤزل قیزینگ گؤزلری پاریل پاریل یاندی. اوچ ائرکک اوشاق دوغوردو. بیرینه

گون آدینی وئردیلر، ایکینجیسینینگ آدینا آی دئدیلر، اوچونجوسونو اولدوز دئیه چاغیردیلار.

بو ایشلر اولوب بیتدیکدن چوخ زامان سونگرا اوغوز خان بؤیوک بیر توی وئردی. چاغیریلان چاغیریلمایان بیر بیرینه

دانیشیب گلدیلر. تورلو آشلار، تپه له مه اتلر، ایرماق کیمی قیمیزلار یئییلیب ایچیلدی. چوخ گؤزل اگلنجه، یئمه

ایچمه اولدو.

تویدان سونگرا اوغوز خان بیگلره، قوناقلارا یارلیق وئردی، اونلارا دئدی کی:

«من سیزلره اولدوم خان

آلارام یای ایله قالخان

طالع اولسون بیزه نشان

بیز، بوز قورد کیمی هایقیران!

 

دمیر قارغیلاریمیز اورمان اولسون

آو یئرینده یابان ائششکلری یوروسون

داها دنیز داها ایرماق

چون باشیمیزدا توغ، گؤی چادیر اولسون.»

 

اوغوز خان، بئله قونوشدوقدان سونگرا دؤرد بیر یانا بویرولتولار یوللادی، بیلدیریلرگؤندردی. ائلچیلرینی یولا

چیخاردی. ائلچیلرینگ گؤتوردوگو بویرولتو و بیلدیریلرده دئییردی کی:

«من اویغورلارینگ خانییام. هم ده یرینگ دؤرد بیر یانینینگ خانی ساییلیرام. سیزلردن ده مانگا باش اگمه نگیزی

ایسته ییرم. کیم منیگ بویروغومو دینگلر ایسه اونونگ ساوقاتلارینی آلارام، اؤنو اؤزومه یولداش بیله رم. کیم

منیگ بویروغومو دینگله مز، باش اگمزایسه اؤفکه له نه رم، اونو دوشمان بلله رم. چئریلریمی اوستونه یوللارام.

باسقین یاپار، توتوب اونلاری آسدیرارام. یوخ ائله رم.»

او چاغلاردا، اوغوزا یاخینگ ساغ یاندان، آلتون خان دئییلن بیر خان وار ایدی. آلتون خان اوغوزخانا ائلچیلری

ایله بیرلیکده سایسیز آلتون، گوموش دارتیب، دگری اؤلچولمه یه جک قدر یاقوت داشلاری و باها بیچیلمز داش قاشلار

گؤندردی. سایقیلارینی سوندو. اوغوزخانینگ بویروغونو دینگله دی. گؤندردیگی وئرگیلرله اوغوزونگ دوستلوغونو

قازاندی.

یئنه او چاغدا اوغوزا یاخین سول یاندا اوروم دئییلن بیر خان واردی. اوروم خانینگ ساییسی بیلینمز چئریسی و

چوخ زنگین شهرلری واردی. بونجا زنگینلیگینه و اونجا گوجونه خان اوغوز خانینگ بویروغونو دینگله مه دی. اونونگ

دوستلاری آراسینا گیرمه دی. «اوغوزونگ سؤزلرینی توتمام!» دئیه رک بویرولتونو ییرتدی آتدی.

بونو دویان اوغوزخان گوجندی. چوخ قیزدی، اوروم خانینگ اوستونه قوشون چکدی. چئری ایله آتلانیب توغلارینی آچیب

یورودو.

قیرخ گون گئتدیکدن سونگرا موز داغی (بوز داغی) دئییلن بیر داغ واردی، اونونگ اتگینه گلدی. بورادا چادرینی

قوردوردو، یاتیب دینجلدی، اویدو. سسسیزلیک اولدو.

ائرته سی گون، داها هله گون دوغارکن اوغوزخانینگ چادیرینا گونشدن پارلاق بیر ایشیق گیردی. بو ایشیقدان گؤگ

توکلو، گؤگ یئله لی قوجامان بیر ائرکک قورد جانلاندی. قورد دیله گلدی، اوغوزخانا سؤز سؤیله دی. دئدی کی:

- «اوغوز اوغوز ای اوغوز! سن اوروم اوستونه یورومک ایسترسن، ای اوغوز من ده سنینگ یولونگدا یورومک ایسته

ییرم».

اوغوز قالخیب باخدی. بیر شئی گؤره مه دی. چادیری توپلاتدی. گئتدی. گؤردو کی چئرینینگ اینگ اؤنگونده گؤگ

توکلو، گؤگ یئله لی، قوجامان بیر ائرکک قورد یورومکده دیر. او قوردونگ آردی سیرادا بوتون اوردو یورومکده

دیر.

بئله جه گئتدیر.

بیر نئچه گونلردن سونگرا گؤگ توکلی، گؤگ یئله لی قورد دوردی. اوغوز دا دوردی. بورادا بیر دنیز واردی آدینا

ایتیل مورن دئییلیردی. ایتیل مورنین یانی بیر قارا داغ ایدی. ائله بو قارا داغینگ اتگینده ساواشلار اولدو.

اوخلا، جیدا ایله، قیلیجلا اوروشوب ساوشادیلار. ائله کی:

«چئریلرینگ آرالاریندا

لاپ چوخ اوروشما اولدو.

میللتینگ کؤنگلونده

لاپ چوخ قایغیلار اولدو».

ساواشلار و اوروشمالار ائله بیر قیزیشدی کی سونگوندا ایتیل مورنینگ سووی قیپ قیرمیزی زنجفیل کیمی آخدی. اوغوز

خان ینگدی، اوروم خان ایسه قاچدی قورتولدو.

اوغوز خان بوندان سونگرا اوروم خانینگ خانلیغینی الیندن آلدی، ائلینی الیندن آلدی. چوخ لاپ چوخ اولجالار

قازاندی، بیر زنگینلیکدیر هر یانا دولدو.

اوروم خانینگ بیرده قارداشی باردی آدینا اوروز بیگ دئیردیلر. یوکسک داغ باشیندا ایکی یانی درین ایرماق

اویوموندا چوخ ساغلام دوزلمیش هم ده چوخ ساغلام قورونور بیر شهر واردی. اوروز بیگ اؤز اوغلونی اورایا یوللادی.

یوللارکن ده «شهری یاخشی قوروماق گرکدیر. یاخشی قورویوب بیزی ساخلاماق گره کیر. ائله ائدرسن، اوروشمالاردان

سونگرا گلرسن» دئیه اویاردی.

اوغوز خان بو شهرینگ اوستونه ده یورودی. اوروزبگینگ اوغلو بونو گؤرونجه، اوغوز خانا چوخلو قیزیل ، گوموش

یوللادی. اوغوز خانا باش اگدی، دئدی:

«سن منیگ خانیم سن؛ آتام مانگا بو شهری بریب دیدی: شهری قورا، اوروشمالاردان سونگرا مانگا گل. آتامینگ سانگا

باش قالدیرماسی منیگ سوچوم دور؟ من سنینگ بویروغونگی یئرینه یئتیرمگه سؤز وئریرم. بیزیگ موتلولوغوموز سنینگ

موتلولوغونگدور. سویوموز سنینگ آغاجینینگ میوه سیندندیر. تانگری سانگا گویج بریب، بویورموشدور. من ده سانگا

باشیمی وئریرم. سانگا وئرگی وئریب، دوستلوقدان آیریلمارام.»

اوغوز خان، ییگیدینگ سؤزلریندن بگندی، سئویندی، گولدو دئدی کی:

«منه چوخ آلتین یوللادینگ

شهرینگی ساخلامیش اولدونگ...»

بئله دئدیگی اوچون ده ییگیده ساخلاب آدینی قویدو و اونا دوستلوق گؤستردی.

اوندان سونگرا قوشونو آلیب یئنه یورودی. ایتیل دئییلن ایرماغا گلدی. ایتیل ایرماغی بؤیوک بیر ایرماقدیر.

اوغوز خان ایرماغی گؤرونجه «ایتیل سویونو نئجه کئچک؟» دئیه سوروشدو.

قوشون ایچینده بیر بیگ واردی کی آدینا اولوغ اوردو بیگ دئیردیلر. اوسلو بیر ار ایدی. اولوغ بیگ، ایرماغینگ

 یانیندا چوخ سیخ آغاجلار اولدوغونو گؤرونجه، آغاجلاری کسدی، آغاجینگ بیرینه یاتدی، قارشییا کئچدی. اوغوز خان

چوخ سئویندی، گولدو، دئدی کی:

«ای ار سن بوردا بیگ اول

قیپچاق دئییلن بیگ اول.»

اورادا قالمادیلار، یورودولر، گئتدیلر.

اوندان سونگرا اوغوزخان یئنه ده گؤگ توکلو، گؤگ یئله لی قوجامان ائرکک قوردو گؤردی. گؤگ توکلو، گؤگ یئله لی

ائرکک قورد اوغوز خانا: «اوغوز ایندی سن قوشونلا بورادان آتلانیب یورو؛ آتلانیب چریلرینی، بیگلرینی آل گؤتور.

من سنینگ اؤنگونده گئده جگم، سنه یول گؤستره جگم.» دئدی.

  دانگ آغاردیغیندا اوغوز خان گؤردو قورد قوشونونگ آرنونده گئدیر. سئویندی، اؤنگه کئچیب ایلری گئتدی.

اوغوز خان آتلارینینگ ایچینده اینگ چوخ آلاجا آیقیری سئوردی، یالنگیز بو آیقیرا مینردی. یئنه آلاجا آیقیرا

مینمیشدی. یولدا دینجه لینجه، اوغوز خانینگ آیقیری گؤزدن ییتیب، قاچدی گئتدی. اورادا بیر اولو داغ وار ایدی.

تپه لریندن قار بوز اسکیک اولمازدی. دوروغو قارینگ بوزونگ سویوغوندا آپ آغدی. اونونگ اوچون آدینا بوز داغی

دئیردیلر.

اوغوز خانینگ آیقیری بوز داغینینگ بیلینمز کئچیتلرینه قاچیب گئتمیشدی. اوغوز خان بوندان چوخ آجی چکدی.

اوغوزخانینگ اوردوسوندا بیر بیگ وار ایدی. ییگیت، قاهرئمان بیر ار ایدی. هئچ بیر ندن قورخمازدی. یوروشه ده

سویوغا دا دایانیقلی ایدی. بوز داغینا ووردو گئتدی. داغدا چوخ سویوق اولدوغوندان، قارلارا بولانمیشدی. آپ آغ

ایدی.

اوغوز خان سئوینجیندن گولدو «سن بو چئوره ده کی بیگلره باش اول، سنینگ آدینگ اولوق گونه دک قارلوق اولسون.»

اونا آغیجلاری باغیشلادی، یورویوب گئتدی.

 یولونونگ اوستونده بیر بؤیوک اویه گؤروندی. اوغوز خان اؤیه یاخلاشدی. ایگیجی باخدی. اوینگ هؤرکلری آلتوندان،

آتیشقالاری گوموشدن ایدی. چاتیلاری دمیردن ایدی. قاپیسی قاپالی ایدی. آچیلمادی.

قوشوندا بئجریکلی، الیندن هر ایش گلن بیر ار وار ایدی. آدینا تؤمورلو قاغول دئیردیلر. اوغوز خان اونا

بویوردو: «سن بورادا قال آچ. قاپینی آچدیقدان سونگرا گل اوردویا قاتیل!.». بو اوزدن تؤمورلو قاغولا اوندان

سونگرا «قالاچ» دئییلدی. اوردو یولونا سوردو.

 بیر گون گؤگ توکلو، گؤگ یئله لی قوجامان ائرکک قورد دوردو، یورومه دی. اوغوز خان دا دوردو، یورومه دی.

اولدوغو یئره چادیرینی قوردوردو.

  بوراسی اوتسوز چوراق بیر یئر ایدی. «چورجوت» دئیردیلر. بؤیوک بیر یورتدور. بؤیوک بیر ائلدیر. آتلاری،

اؤکوزلری چوخ، بیزوولاری چوخ، آلتینلاری، داش قاشلاری، گوموشلری چوخدور.

  چورجوت خانلا اونونگ ائلی، اوغوز خانا قارشی اولدولار. اوغوز خان اوستون گلدی، ینگدی. چورجوت خانی باسدی،

اؤلدوردو. باشینی کسدی. چورجوت ایلینی بویروغو آلتینا آلدی.

بو ساواشدان سونگرا اوغوز خانینگ چئریلرینه ائله بیر دولو ساواش سویقاسی قالدی کی ساییسی بللی سیز ایدی.

یوکله ییب گؤتورمگه نه آت نه قاتیر نه ده اؤکوزلر یئتدی. اوغوز خانینگ اوردوسوندا یئنه بیر ار وار ایدی. هم

اوسلو هم بئجریکلی ایدی. اونونگ آدینا بارماقلیق چوسون بیلیک دئیردیلر. بئجریکلی اوستا اولان بو بارماقلیق

چوسون بیلیک بیر قاقنی دوزتدی. اوستونه سویقالاری قویدو، دولدوردو. قاقنینینگ اؤنگونده ده جانلی ماللاری،

آتلاری، قاتیرلاری، اؤکوزلری هر نه تاپدیسا اله کئچنی قوشدوردو. او جانلی ماللار بو جانسیز سویقالاری چکیب

آپاردیلار. گؤرنلرینگ هامیسی چاشیب قالدیلار. هرکیم داها چوخ قاقنی دوزتدی. گؤرنلر قاقنیلار گئتمکده ایکن

«قانقا، قانقاريال قانقالیق» دئییب سسله نیردیلر. بونونگ اوچین بارماقلیق چوسون بیلیکین آدی دوزلتدیگی نسنه

سینینگ، قاقنی اولوب قالدی.   

 اوغوز خان، قاقنیلاری گؤرونجه، قاتیلا قاتیلا گولدو، دئدی کی: «قانقا قانقا ایله جانسیزی جانلی یوروتدو،

قانقالیق دا سنه آد اولدو. بو آدی قاقنی بئله بلیرتسین.» اورادا دا دورمادی، یورویوب گئتدی.

داها سونگرا گؤگ توکلو گؤگ یئله لی قوجامان ارکک قورد ایله بیرلیکده سند، تانقوت، شام طرفلرینه آت سوروب

واردی. بیر چوخ ساواشلاردان سونگرا اورالاری دا آلیب، اؤلکه سینه قاتدی. اورالاردا دا بویروغونو یئریتدی.

اورالاری دا اؤز یوردو آراسیندا سوخدو، ینگدی، باسدی.

  سؤیلنمه دن قالماسی یئری یوردو بللی اولسون، آشاغیلاردا بارقان دئییلن بیر اؤلکه واردی. بؤیوک، وارلیقلی

بیر یورتدور. هاواسی چوخ سیجاقدیر. آولاری، قوشلاری چوخ بولدور. آلتونو دا چوخدور گوموشو ده، قاش داشی دا.

آنجاق آداملارینینگ اوزو قاپ قارا ایدی.

  بارقان آدلی بو آرلکه نینگ خانینینگ آدی ایسه ماسار ایدی. اوغوز خان اونونگ اوستونه ده یورودو. چوخ یامان

بیر ساواش اولدو. اوغوز خان ینه اوستون گلدی. ماسار خان ایسه قاچدی، قورتولدو. اوغوز اونو دا باسدی، یوردونو

آلدی گئتدی. اوغوز خانینگ یولداشلاری سئویندی، دوشمانلاری ایسه قایغیلاندیلار.

  اوغوز خان ماسار خانی دا ینگینجه، ساییلمایاجاق سویقالارلا آت سورولری آلاراق یوردونا دؤندی.

  آدینی آنگمادان اولماز، بیلینسین کی اوغوزخانینگ یانیندا آق ساققالی، آق ساچلی، چوخ اوسلو بیر یاشلی کیشی

وار ایدی. آنگلاییشلی ایدی. دوغری دوشونوب، دوغری قونوشوردی. اوغوز خانینگ دانیشمانی ایدی، آدی اولوق توروک

ایدی.

  اولوق توروک گونلردن بیرگون، بیر دویش گؤردی. دویشونده بیر آلتون یای ایله اوچ گوموش اوخ گؤردی. بیر آلتون

یای، گون دوغوشوندان، گون باتیسینا کیمی گریلمیشدی. اوچ گوموش اوخ ایسه قوزئیه دوغرو اوچوردو.

یوخودان اویانینجا اولوق توروک، دوشونده گؤدوگونو اوغوز خانا آنگلاتدی:«اوغوز خانیم، سنه یاشام بونجا اولسون!

سنه دیرلیک آبین اولسون! گؤی تانگری دوشومده نه وئردیسه گرچک اولسون! تانگریم بوتون یئر اوزونو سنینگ دؤره

مگنه باغیشلاسین!.» دئدی.

اوغوز خان اولوق توروکونگ سؤزلرینی بگندی، اؤگوتلرینی دینگله دی. یئرینه گتیردی. ائرته سی گون، کیچیک بؤیوک،

بوتون اوغوللارینا بویروق سالیب، یانینا گتیرتدی. اونلارا دئدی کی: «منیگ کؤنگلوم آو دیله ییر. قوجالدیغیم

اوچون باریب گئده بیلمیرم.» ایندی سیز:

«گون، آی، اولدوز! گون دوغوسونا دوغرو باریب گئدینگ. گؤی، داغ، دنیز! سیز ده گون باتیسینا دوغرو گئدینگ!»

دئدی. 

  بو بویروق اوزرینه اوغوللاریندان اوچی گون دوغوسونا دوغرو آت سوردولر، اؤته کی اوچو ده گون باتیسینا دوغرو.

 گون، آی، اولدوز، بول آولار آولادی، چوخ قوشلار ووردو.سونگوندا یولدا بیر آلتون یای تاپدیلار. آلدیلار، گتیریب

اوغوز خانا وئردیلر. اوغوز خان چوخ سئویندی. گولدو. یایی اوچه بؤلدو.

«ای بؤیوک اوغوللاریم! یای سیزلرین اولسون! یای کیمی اوخلاری گؤیه کیمی آتینگ!» دئیه قونوشدو.

  گؤی، داغ و دنیز ایسه گون باتیسینا دوغرو چوخ اولار تاپیب، چوخ قوشلار آولادیقدان سوگرا، دؤنرکن یولدا اوچ

گوموش اوخ تاپدیلار. آلدیلار، گتیریب اوغوز خانا وئردیلر. اوغوز خان یئنه سئویندی، یئنه گولدی. اوخلاری اوچه

بؤلوب، کیچیک اوغوللارینا وئررکن:

«ای کیچیک اوغوللاریم! اوخلاری سیزه وئردیم. یای اوخو آتار. سیزلر اوخلار کیمی اولونگ.!..» دئدی.

 بونلاردان سونگرا اوغوز خان بؤیوک قورولتای قوردو. هامینی چاغیردی. چاغیریلانلار گلیب سؤیلشدیلر، اوتوروب

بکلشدیلر.

اوغوزخان بؤیوک اوتاغینینگ ساغ یانینا قیرخ قولاج اوزونلوغوندا بیر آغاج دیرک تیکدیردی. تپه سینه بیر آلتون

تویوق قویدوردو. دیبینه بیر آق قویون باغلادی.

   یئنه اوغوزخان بؤیوک اوتاغینینگ سول یانینا قیرخ قولاج اوزونلوغوندا بیر آغاج دیرک تیکدیردی. اونون تپه

سینه ده بیر گوموش تویوق قویدوردو. دیبینه بیر قارا قویون باغلادی.

   ساغ یاندا بوز اوخلار اوتوردولار. سول یاندا اوچ اوخلار یئرلرینی آلدیلار. قیرخ گون قیرخ گئجه یئییلدی،

ایچیلدی، اگله نیلدی، گولوندو. قیرخ گون قیرخ گئجه کئچدیمدن سونگرا اوغوز خان اوغوللاری آراسیندا یوردونو

پایلاشدیردی، دئدی کی:

«ای اوغوللاریم! من چوخ یاشلاندیم

چوخ ساواشلار گؤردوم

جیدا ایله چوخ اوخ آتدیم

آیقیر ایله چوخ یوللار آشدیم

دوشمانلاری آغلاتدیم

یولداشلاریمی گولدوردوم

گؤی تانگریا اولان بورجومو اؤده دیم

سیزه ده یوردومو وئردیم...».

 

 قایناق: تاریخ آذربایجان سیته سی / پرویز شاهمرسی

 

سلجوق ایمپیراطورلوغی

(اوغورلو اوغوزلار)

   

  اوغوز سوزو اورخون داش يازمالاريندا، بيلگه خاقان، گؤک تورک خاقاني نينگ بويروقلاريندا نئچه دفعه ايفاده

اولونوبدور.

«توروک، اوغوز بيگلري، بودون ائشيدينگ»

(اي تورک، اوغوز بيگلري، اي اولوس ائشيدينگ!)

هابئله دئييلير:

«توقوز اوغوز بودون کنتو بودونوم ارتي»

(دوققوز اوغوز اوز اولوسوم ايدي!)

بئله جومله لرينگ ايفاده سي گوسترير کي تورک و اوغوز آدلانان طايفالار بير اولوس اولاراق اوزون زامانلاربير

يئرده و بير خاقانليق ايچينده ياشاييبديرلار.

  اوغوزلارينگ تانينميش طايفالاريندان بيري« قارلوق»لار ديرلار. عرب جوغرافيياچي جئيهاني نينگ «المسالک و

الممالک» کيتابيندا يازديغي ايططيلاعاتا گوره« خلوخلار» و دوغروسو قارلوقلار سئيحون بولگه سينينگ اوغوزلاريندان

محسوب اولاراق ، قولان بولگه سينده ،«تالاس»(طاراز) شهرينينگ دوغوسوندان «ايسيق گول»، گولونونگ جنوب شرقي سينه

د ک يوردسالميشديرلار[1].

  اوغوز سوزی تورک دونیاسیندا افسانه لر بیله باغلانیبدیر.

«اوغوز خاقانینگ آناسی آی خاقان ایدی.داستان آی خاقانینگ اوغوزو دوغدوغو گوندن باشلاییر و اوغوز خاقانینگ

یاشلانیب بویوک تورک ائلینی اوغوللاری آراسیندا پایلاشدیرماسی ایله سونگا چاتیر...اوغوز خاقان چوخ جسور بیر

ییگیدیدی ...گونلرینگ بیر گونی اوغوز خاقان ایئرده تانگرییا یالوارماقدا ایدی.قارانلیق کوچدو و گویدن بیر

گوی ایشیق دوشدی.گونشدن آیدان داها پارلاق بیر ایشیقیدی.اوغوز خاقان بو ایشیغا دوغرو یوره دی. گوردوکی

ایشیقینگ اورتاسیندا بیر قیز اوتوروبدور...ائله گوزل بیر قیز کی گولسه ماوی گوی گولر آغلاسا ماوی گویده

آغلایار...اوغوز خاقان اونو گورونجه عقلی گئتدی...اونو سئودی و آلدی...گونلر گئجه لر کئچدی. قیزین گوزلری

سئوینجدن پارلادی.اوچ ائرکک جوجوغو دوغدو .بیرینجی سینه گون،ایکینجی سینه آی و اوچونجوسونه اولدوز آدینی

قویدولار.یئنه بیر گون اوغوز خاقان آوا گئتدی.اونگونده بیر گول اورتاسیندا بیر آغاج گورد.آغاجینگ کوغوشوندا

بیر قیز واریدی...گوی گوروملو قیزیدی.گوزو گویدن داها گوی ایدی...اونو سئودی آلدی...{بو خاتون}اوچ ائرکک

جوجوغو دوغدو.بیرینجی سینه گوی،ایکینجی سینه داغ و اوچونجوسونه دنیز آدی قویدولار...»

   766- نجي ميلادي ايلينده اوغوزلار تورکش دولتينگ ييخاراق يوردلارين تصاحوب ائتديلر.آنجاق تاسسوفله سونرالار

893- نجی ميلادي ايلينده سامانلي تات دولتينه ينگيلديلر.

  جئيهاني اوز کيتابيندا قارلوق يوردون تورک دونياسيندا اینگ آباد و زنگين اولکه ساناراق قارلوق ميللتينگ

مئهريبان، اخلاقلي و محبتلي بير ميللت تانيتديرار[2].

   پروفسور فاروق سومر قارلوق و اوبيري اوغوز اوروقلار(و طايفالار)ينينگ تاثيراتين تورکيستان بولگه لرينده

تورک تاريخي نينگ مدني ياشاميندا، چوخ اونملي و ده گرلي گورور[3].

 دئييليراوغوزلار 10نجو ميلادي يوز یيلليگينينگ باشلانيشيندا ايسلاميتي قبول ائديبديرلر. بعضي تاريخچي لر

اوجومله دن بارتولد  200 مين تورک- اوغوز عائيله سينينگ ايسلام گتيرمه سينده ن خبر وئريرلر. بو اوغوزلار قارا

خانلي لار حاکيميتي آلتيندا ياشاياراق، قارلوق، ياغما، چيقيل و توخسي کيمي طايفالاردان عيبارتديرلر[4].

 

  دئييلير تورکمن اوغوزلاري ايلک اوغوز طايفاسي اولاراق ايسلاما موشرف اولدوقلارينا گوره، موسلمانلار و اوغوزلار

طرفيندن هر هانسي اوغوز کي ايسلاميتي قبول ائديرميش تورکمن آديلا آدلانيرميش. بئله ليکله تورک- موسلمان

آنگلاييشي تورکمن آديله ايفاده اولونورموش. آنجاق موسلمان اوغوزلار تورکمن آدين بيه نه رک، تورک- اوغوز

قارداشلاريميزدان آيريلماياق دييه، هئچ زامان تورک و اوغوز آدلارين اونوتماميشديرلار[5].

 

  کئچميشده «تورکمن» سوزو موختليف معنالاردا آناليز اولوب ،گرديزي بيهقي،بيروني،کاشغري،ايبني کثير و محمد

نشري کيمي تاريخچي لر اونا «تورک موسلمان»،«تورک مانند»و ياخود«تورک ايمان» کيمي يوروملار وئريبديرلر.آنجاق

بو گونکو آراشديرمالار فاروق سومر، ژان دني و مينورسکي ...طرفيندن گوسترير کي تورکمن سوزو معنادا داها آرتيق

تورک مان ، اوز تورک، جيس تورک و خاليص تورک دئمکدير.

   اوغوزلارينگ اوزلري اوچون خاص بير حوکومتلري واريدي.حاکيميت باشيندا اولان اوغوزا «يابغو» دئييليردي.

يابغونونگ ياخين مقاملاري «کول ارکين»( باش وزير) و«سوباشي»(باش قوماندان) عيبارت ديلر.«يينال» و «ترخان»

مقاملاريدا اوغوزلار آراسيندا يئر آليرديلار.

  اوغوزلار چوخ ثروتلي، قورخماز، ساواشان بير قوم اولاراق اوز آباد يورد و يا شهرلرينده تجارت، بيليم،ادبيات و

هونر قونولاريندادا چاليشيرديلار.

  گلجکده آدي چکيليجک سلجوق طايفاسي؛ تورک- اوغوز- قارلوق اولاراق بئله بير چئوره ده ياشاييب، باش قالديريب،

بويوک اوغورلار قازانيب  و نهايتده اوز ايراده سيله دونيا تاريخيني دئييشيبدير.

    لورد کين راس اينگيليس يازاري کی رونه قروروسه کیمی تورکلره قارشی  یازارلاردان ساییلیر سلجوقلار باره ده

دئيير:

  «ترکهاي سلجوقي برخلاف ساير اقوام صحرانشين يعني هونها و مغولها و آوارهاي بي قرار بنحو پايدار و سازنده اي

خود را با يکجانشيني و زندگي ساکن وفق دادند.آنان با تطبيق سنتها و تشکيلات خود با نيازهاي يک تمدن سازمان

يافته و درک سازنده اي از فنون حکومت در مقام بنيانگذاران امپراطوري قد علم کردند و در حالي که دنياي کهن

اسلام وارد مرحله جديدي از پيشرفتهاي اجتماعي و مذهبي و معنوي مي شد نقش مثبتي را در تاريخ ايفا کردند...»[6]

   لورد کین هابئله بو کیتابدا دئییر:

گذشته از فضايل اخلاقي چون پايداري،انضباط شخصي و دور انديشي ،زندگي چادر نشيني در آنان روحيه جنگي و عادت به

تحرک،چابکي در سوارکاري و مهارتي غير معمول به عنوان کمانداران اسب سوار پرورانده بود...در امپراطوري عرب تا

اواخر قرن نهم ميلادي(سوم هجري)بيشتر فرماندهي هاي نظامي و بسياري از مقامات سياسي به دست ترکهاي مسلمان

سپرده شد...»[7]

 

سلجوق لارینگ باش قالدیرماسی

 

 

  

سلجوقلار تورک- ایسلام دوولتلرینینگ اینگ بویوکلریندندیر.سلجوقلار اوغوزلارین اوچ اوخلار قولونونگ ، «قینیق»

قولونا منسوبدورلار . تات قایناقلاریندا «قینیق» اوروقو «قیق»  کیمی سوز ایله تانیتدیریلیبدیر

  موختليف منبع لردن آلديغيميز ايططيلاعات بئله دير:

«سلجوقيان از قوم ترکان قيق(قارلوق){و}از تخم افراسياب {بوده} و در تاريخ ابو العلاء احوال{سلجوق} آمده که او

به سي و چهار پدر به افراسياب مي رسد.سلجوق را چهار پسر بود:اسراييل و ميکاييل و موسي يبغو{يابغو} و يونس و

ايشان را مال و نعمت بي قياس بود...»[8]

 

بيريتانيانينگ کيمبريج يونيوئرسيته سينده يازيلان «کيمبريج ايران تاريخي» کيتابيندا تورکلره چوخ کوتو

باخديقيني  باخماياراق ، سلجوقلارا گوره دئييلير:

 «سلجوقيان به ترکان آغز{اوغوز}تعلق داشتند که در تاريخ به عنوان گروهي از نه قبيله يا تقز اغز{توققوز

اوغوز}ظاهر مي شوند.اين قبايل بخش شرقي امپراطوري ترک را تشکيل مي دادند و در سالنامه هاي سلطنتي اتحاديه

يعني کتيبه هاي اورخون مغولستان خارجي که در نيمه اول سده دوم قمري و هشتم ميلادي نوشته شده از آنان ياد مي

شود.»[9]

 

هابئله بو کيتابدا دئييلير:

«بنابر ملک نامه که گزارشي درباره خاستگاه سلجوقيان است... جد خاندان سلجوقي دقاق نامي بود که تمور

ياليغ{دمير ياي}سخت کمان خوانده مي شد.او و پسرش سلجوق در خدمت شاه ترکان يعنب يبغو بودند وسلجوق مقام نظامي

مهم سوباشي را هم دارا بود.پاره اي از منابع{نيز}مي گويند که دقاق و سلجوق خدمت شاه {ترک}خزران مي کردندکه

قلمروي او شامل بخش سفلاي ولگا {ايتيل چايي}و جنوب روسيه بود". 

 

«الاوامر العاليه في الامور العلائيه»  کيتابيندا (680 ه.ق. تاريخينده يازيلماسي سونا چاتيبدير)، «حسين بن محمد

بن علي الجعفري الرغدي» کي ايبني بي بي آديلا دا ها آرتيق مشهور دور بئله يازير:

«معزي که گوهر ظفر و نگين کين در حسام انتقام و اسياف انتصاب و انتصار و خاتم اقتدار احفاد اولاد سلجوق نشاند

و طره پرچم علم و منجوق رايت سلطنت  ايشانرا بصباي نصرت « يا بني اسرائيل اذکرو نعمتي التي انعمت عليکم و

اني فضلتکم علي العالمين» در خفوق آورد، هاديي که از ظلمات براري سغناق{سيغيناق} ايشانرا جهت استرقاق رقاب

احرار آفاق و تسلط بر ممالک روم و روس و آلان و آلمان و سند و هندو ارمن و فرنگ و شام و خراسان و عراق و طراز

و حجاز بدار الاسلام و سعادت آباد نور بخارا دعوت فرمود و نويد اعزاز« الله و لي الذين آمنوا يخرجهم من الظلمات

الي النور» بدان واسطه درابره ايشان بوفا رسانيد..»[10] 

  خواجه نظام الملک سلجوقلارينگ مدحينده سياست نامه کيتابيندا بئله يازير:

  خداوند عالم شاهنشاه اعظم را از دو اصل بزرگوار که پادشاهي و پيشروي هميشه  در خاندان ايشان بود و پدر بر

پدر همچنين تا افراسياب بزرگ پديد آورد و اورا کرامتها و بزرگيها که ملوک جهان از ان خالي بودند آراسته

گردانيد.[11]

دوولته آدینی وئرن «سلجوق بی»، «آرال  گولو » ایله «خزر دنیزی» آراسیندا حاکیم اولان «اوغوز

یابغو» دوولتینینگ قوماندانلاریندان «دوققاق سوباشی»نینگ اوغلودور.دوققاق اولونجه 18-17

یاشلارینداکی سلجوق بی سوباشی اولدو.گنج یاشینا باخمایاراق یوکسک موقعیتلره یئتیشن سلجوق بیین

داواملی آرتان بیر اعتیبارا صاحیب اولماسی،  یابغو و اونونگ حایات یولداشین  قیسقاندیریب سلجوق

بگینگ  قارشیسیندا چالیشدیردی.اونلار سلجوق بیی باشلاریندان آتماک اوچون چاره قیلماقا باشلادیلار

اولدورولمکدن چکینن سلجوق بی ،اوز طایفاسی ایله بیر لیکده اورادان آیریلدی.گونئی یولو ایله موحتملا 985 نجی

دوغوم ییلینگ سیرالاریندا «سئیحون» چایینینگ قیراقلاریندا یئرلشن «جند»شهرینه گلدیلر.بو شهر و او بولگه ایسلام

اولکه لرینینگ سرحدی محسوب اولوردو. سلجوق بگینگ ایداره سیندکی تورکلر،قیسا زاماندا ایسلامی قبول

ائتدیلر.بئله وضعیت یابغو ایله سلجوق بگینگ ارالاریندا داها گرگینلیک یاراتدی.«موسلمانلار غیری موسلمانا خراج

وئرمز»دیین سلجوق بی، یابغونونگ مامورلارین قوودی و اوز باقیمسیزلیغینی اعلان اتدی و بئله لیکله غیری موسلمان

تورکلره قارشی ساواشا باشلادی.سلجوقونگ موستقیل حوکمدارلیغی و هابئله یابغویا خراج وئرمه مزلیگی اونو بوتون

تورکیستان بولگه لرینده تانینتدیردی.بئله لیکله اوغوز یابغوسونا قارشی اولان تورکلر اطرافیندا توپلاشیب

موسلمان اولان غیری تورکلردنده یاردیم آلدی.سلجوق بگینگ شوهرتی آردیجیل آرتیردی.ماوراء النهیرده اوستونلوکده

اولان سامانی  تات- موسلمان دوولتی سلجوق بگه موسلمان اولدوغو اوچون دستک وئردی و سلجوق تابعیتینده اولان

اهالییه ، بوخارا یاخینلاریندا نور آدلی بیر قصبه ده  یئرلشمه لرینه ایذن وئردی.

سلجوق بی میکائیل ،ارسلان، ایسرافیل ، یوسوف و موسی آدلارینداکی اوغوللاریلا بویوک سلجوقی دوولتینینگ تملینی

آتیپ توغرول و چاغری آدیندا ایکی نوه سین یادگار قویاراق یوز یاشلاریندا وفات ائتدی. سلجوق بگینگ بویوک اوغلو

توغرول و چاغری بیلرینگ باباسی اولان میکائیل باباسینینگ ساغلیقیندا اولموشدور.ایکینجی بویوک اوغلو اولان

ارسلان بی، باباسینینگ یئرینه کئچدی.یابغو عونوانینی آلاراق سلجوقلولاردا  تانینماقا باشلانان عائیله سینی

تشکیلاتلاندیردی.قاراخانلی لارینگ سامانی دوولتینه سونگ وئرمه سی اوزه رینده «اوزکند»دن قاچان سامانی شاهزاده

لریندن «اسماعیل منتصیر»ینگ، «ارسلان یابغو»یا سیغینماسی قاراخانلی لار دوولتینینگ ایچریدن چاتلاماسینا سبب

اولدو.بئله لیکله ارسلان یابغو  قوروپونداکی سلجوقلولار، قاراخانلی لار قارشیسیندا باجاریقلی بیر موحاریبه

آپاردیلار.سلجوقلارینگ گوجلنمه سی بولگه ده قارخانلی لار و غزنه لی لر سولطانلارینا آغیر گلیردی. 1025 ییلیندا

بو ایکی دوولتینگ ایش بیرلیگی  نتیجه سینده  ، ارسلان یابغو، غزنه لی لرینگ الینده یاخالانیب هیندوستانداکی

کالانجیر قالاسینا گونده ریلیب حبس اولدو.بو حادیثه دن سونگرا سلجوقلولار و غزنه لی لر آراسیندا آچیق بیر

موجادیله باشلادی.

    سلجوقلارينگ اوزلري اوچون موستقيل بير قوردت اولمالاري بيرينجي غزنوي شاهينينگ زامانيندا سورعتلنميشدي.بو

زامان اولارينگ گوجو و ثروتي غزنوي حوکمداري،سولطان ماحمودو چوخ قورخوتدو.بئله ليکله سولطان ماحمود،ايسراييل

سلجوق اوغلونا بير حيله وورب،حبس ائدیب حذف ائتدی!

  «سلطان محمود غزنوي با ايشان طريق دوستي سپرد.اسرائيل بديدن او آمد.سلطان محمود او را احترام تمام کرد و

در اثناي حکايت ازو پرسيد که اگر ما را بمددي حاجت افتد،نشان چيست و سپاه بمدد چند آيد؟ اسرائيل را کماني

دردست ودو تير بربند قبا بود. تيري بدو داد و گفت چون اين تير بخيل ما فرستي صد هزار سوار بمدد آيند.

  سلطان گفت اگر بيش يابد؟ تير ديگر بدو داد و گفت اگر اين تير ببلخان کوه فرستي،پنجاه هزار سوار بمدد

آيند.سلطان گفت اگر بيش بايد؟کمان بدو داد و گفت چون اين را به توران فرستي، چندان که خواهي لشکر بيايد.

   سلطان از کثرت ايشان متوهم شد.با او عذر کرد و در مستي او را بگرفت و بقلعه کالنجر محبوس کرد.هفت سال در

حبس بود و همانجا وفات يافت و به برادران پيغام کرد و ايشان را بر مطلب ملک تحريض داد.ايشان از سلطان اجازت

طلبيدند تا از جيحون بگذرند.ارسلان جاذب مانع شد و گفت گروهي بيشمارند مبادا از ايشان فتنه اي آيد. سلطان

نپذيرفت و اجازت داد. سلجوقيان از جيحون بگذشتند و در حدود نساء و ابيورد مقام ساختند.» [12]  

   آرسلان یابغونون ایسارتی ایللرینده سلجوقلولار اورتاق حوکمدار سیستئمی قوراراق گوزه چیخدیلار.اونلار بو

زامانلار موسی بی یی یابغولوغا و یوسوفونگ اوغلی ایبراهیمی یینال لییغا قالدیردیلار.بئله لیکله میکائیلینگ

اوغوللاری طوغرول و چاغری بیلرده اوز عمی لرینینگ حاکیمیتین تانییاراق،بیرلیکده  آیری  بولگه لرده یاشاماقا

باشلادیلار. باجاریغلی آتچیلاردان توپلانان سلجوقلار ،اوز بوللو سورو لری اوچون یئنی اوتلاقلار و گئنیش یایلالار

آرادیلار.بو هدفله زامان زامان قونگشو لاری قارخانلیلار و غزنه لیلر سرحداتیندا چوخلوقدان داشیب یئرلی

آهالینینگ شیکایتلرینه سبب اولدولار. بئله  یئنی وضعیتینگ یارانماسی  قاراخانلیلاری قورخودوب چالیشدیلار

سلجوقلار عائیله سی آراسیندا قارشیدلیک یاراتسینلار آنجاق باشارامادیلار. ساواشماقا یونله دیلر و اونلارا قارشی 

قوشون چکدیلر.حتی یوسوف بگی  اولدوردولر.آنجاق موسی یابغو ایله بیرلشن توغرول و چاغری بیلر قاراخانلی 

قوشونلارین یگندیره رک یوسوف بگینگ اینتیقامینی آلدیلار.بئله لیکه سیاسی وضعیت منطقه ده گرگینله شدی. بولگه ده

    دگیشیک لیکلر اولدو.قارخانلی لارینگ باسقینی ایله سلجوقلولار بویوک ضاییعاتا اوغراتیلدیلار.بونونگ اوزه

رینده چاغری بگ داغیلان سلجوقلولاردان اوچ مونگ  کیشیلیک بیر آتچی قوشون تداروک گوره رک غزنه لی موقاویمت

موقیعیت لرین اشاراق  دوغو آنادولو سینیرلارینا دک سوردو. وان گولی حوزه سینده ن قوزئیده تیفلیسه قدر اوزانان

بولگه ده کشفیات ایشلرین گوردو.چاغری بگ او بولگه لرده ائرمنیلری و گورجولری یئندیردی و او ساحه لرینگ اوتلاق

و یایلاقلارین گوز آلتینا آلاراق ،ایستیراتژک سیاسی ،ائتنیک ، فرهنگی و نیظامی بیلگیلر قازاندی. اونونگ قوشونی

بیزانس شهرلرینه گیردی.بوتون ایططیلاعات منطقه دن توپلاندی.چاغری بگ بولگه نینگ تورک میللتینینگ یئرلشمسینه 

موساعید اولماسین اعلان ائتدی.

  سلطان محمود 1030 نجی میلادی ایلده وفات ائتدی  و یئرینه اوغلو سلطان مسعود تاختا چیخدی. ائله بو زامانلاردا

طوغرول بگ سلجوقلارینگ آراسیندا ایلک  مقامی قازانمیشیدی.

 

دندانقان ساواشی (20 مای 1040م.)

و سلجوقلولارینگ بویوک ظفری

   سلجوقلولارینگ اسیر یابغوسو ارسلان 1032 ایلیند هیندوستاندا حبس ائدیلمیش کالانجیر قالاسیندا رحمته گئدینجه

غزنه لی لرله  ایرتیباطلاری داها بوزولوب  کورلاندی. بئله لیکله موسی یابغو ایله اونونگ یاخین اقرباسی یعنی

چاغری و توغرول بیلر ایطاعیتینده اولان تورکمن قوشونو، خوراساندا غزنه لی  بولگه سی نینگ اینگ ایستیراتژیک

یئرلرین اله الدیلار.بئله لیکله مرو،نیشابور و سرخس حوالی سی سلجوقلولار الینه کئچدی. بو فتوحات غزنه لی

سولطانی مسعودو سلجوقلولارین تانیماق زوروندا قویدو.1035 ایلینده مسعودونگ فرمانی بیلن اول بولگه لرینگ والی

لیقی سلجوقلولارا وئریلدی. بو آنگلاشما ساده جه دورت آی سوردی.یئنی دن باشلانان غزنه لی وسلجوقلی موجادیله سی

داها دا شیدتلندی.

  بوظفر بویوک سلجوقلی ایمپیراطورلوغونونگ قورولوشوندا تمل اولدو. سلجوقلولارینگ باقیمسیزلیق لاری غزنه

دوولتینینگ اعتیبارینی سارسیتمیشدی . خوارزم والیسی آلتونتاش اوغلو هارون، سلجوقلو لاری خوراسان نینگ فتحی

اوچون تشویق ائدرک غزنه لی لره قارشی عوصیان ائتدی.

  قاراخانلی حاکیمیتیندن بوری تکین،توخالیستان و خاتولان طرفلریندن، 1038 ایلینده بیر آخین یاپدی.اونونلا علی

تکین اوغوللاری آراسیندا باشلایان گرگینلیکلر غزنه لی لرینگ ایشینه یارادی.غزنه لی سولطان مسعود 1038نجی ییلده

60 ساواش فیل ین یئر آلدیغی بویوک بیر اوردو ایله غزنه دن بلخه حرکت ائتدی.سولطان مسعود بیر اوردو یو هرات

شهرینه و باشقا بیر اوردونو دا مرو اوزه رینه گوندردی.غزنه لی لر سلجوقلولاری و تورکمنلری تامامیله ازمک

قراریندا ایدیلار.سولطان مسعود بلخه واردیغی زامان،چاغری بگ،طالیقان، فاراب و سوپورقانی ایستیلا ائتمکده

ایدی.بئله لیکله سولطان مسعود نیسان اینین اورتاسیندا سرخس شهرینه یوروین 70.000 سوواری و 30.000پیاده

اوردوسو ایله اونو تعقیب ائتدی.سلجوقلولار قاچ ووروش شیوه سین ایجرایه قویاراق اوز سورعتلی سووارلاریله

مسعودونگ فیللر و آغیر تجهیزاتلا دولموش قوشونونا چوخلو ضربه لر ووردولار.1038 ایلینده سرخس جیواریندا باش

وئرمیش بیر ساواشدا غزنه لی لر اوردوسو آغیر بیر ینگیلمگه  اوغرادی و برک لطمه لر گوردو. بئله لیکله غزنه لی

سولطان مسعود بویوک بیر دوولت آدامی و جسور بیر قوماندان اولماسینا رغما بو ینگیلمکدن سونگرا نیشابورو

سلجوقلولار اوچون بوراخیب نهایی ساواش اوچون دانداناقاندا اوزون حاضیرلادی.توغرول بگینگ اوگی قارداشی ایبراهیم

یینال ،نیشابورا گئدیب توغرول بگینگ آدینا ایلک خوطبه نی نامازلاردا جامع مچیدینده اوخودو و سونگرا توغرول

بگی  نیشابورا گلن زامان چوخ موحتشم شکیلده قارشیلادی.

  « این جنگ در آخر شعبان سال 429 در سرخس واقع شده است. امیر خوراسان برخاست و لشکر بیاراست. مصاف کشیدن

همان بود و هزیمت شدن همان،سلجوقیان چون این مصاف بشکستند جرأتی تام یافتند و عظمتی عظیم و در خوراسان

بپراکندند و طغرل بیگ نیشابور آمد و بشادیاخ بر تخت سلطنت نشست. مردم مضطرب شدند،منادی فرمود که کس را

نرنجانند.»[13]

  

   توغرول بگ  «موعظم سولطان» وچاغری بگ«ملیک المولوک»عونوانلارین آلدیلار. دانداناقان ظفریندن اونجه ؛   

«(8رمضان سنه 431  )پس هر دو برادر چغری بیگ و طغرل بیگ و عم ایشان موسی بن سلجوق که او را یبغوی کلان گفتندی

و عم زادگان و بزرگان وخویشان و مبارزان لشکر بهم نشستند و عهدی ببستند در موافقت با یکدیگر و شنیدم که طغرل

بیگ تیری ببرادر دادو گفت بشکن،او بدان چه مبالات نمود خرد کرد،دو بر هم نهاد همچنان کرد،سه برابر دشوار

شکست، چون به چهار رسید شکستن متعذر شد، طغرل بیگ گفت: مثل ما همچنین است تا جداگانه باشیم هر کمتری قصد

شکستن ما کند و بجمعیت کس بر ما ظفر نیابد و اگر در میان خلافی پدید آید جهان نگشاید و خصم چیره شود و ملک از

دست ما برود.»[14] 

ایکی اوردو 15 می 1039 دا قارشی قارشیا دوردولار.آنجاق تئزلیکله سلجوقلولار چوللوکلره چکیلمک ایجباریندا

قالدیلار.بو ایقلیمه تانیش اولمایان غزنه لی اوردوسو سلجوقلو اوردوسونونگ تعقیبیندن بیر فایدا

قازانمادی.اوزون سورن چاخناشمالارداینگ سونگرا قیسا مدت بیر معاهیده و آنگلاشما ایکی طرف آراسیندا قول

چکیلدی.بو فاصیله ده سلجوقلار تورکیستان بولگه لریندن گلن اوغوزلار ایله بیرلشیب داها آرتیق گوجلندیلر.

1040 ایلینده ایلک چارپیشمالار باشلادی.سلجوقلار کیچیک سوورالاری ایله قاچ ووروشا (شبیخون) کئچدیلر،سو قویولارین

دولدوردولار.بئله لیکله غزنه اوردوسو،سو بولماق هدفی ایله  دانداناقان حیصارینا چکیلمک مجبورییتینده

قالدی.آنجاق بوراداکی سو قویولاریدا یاراماز بیر وضعییته گتیریلمیشدی.گئت گئت غزنه اوردوسوندا اینتیظام

پوزولوردو.

  مئیدان موحاریبه سی اوچ گون سوردو.سوسوزلوق ،یورغونلوق، آجلیق اوزوندن داغیلان غزنه لی اوردوسو بویوک بیر

اودوزوشا اوغرادیلار. سلجوقلار 23  می 1040 جومعه گونو کسین بیر ظفر قازاندیلار.

سولطان مسعود 100 سوواریله ساواش مئیدانیندان چتینلیکله  جانین قورتاردی و بئله لیکله غزنه اوردوسو بوتون

سیلاحلاری و ثروتلری بوراخیب قاچدی.بوندان سونگرا سلجوقلولارینگ قارشیسینا چیخاجاق اونملی بیر قووت قالمادی.بو

ظفرله سلجوقلی دوولتینینگ قورولوشو کسینله شدی.

   ساواشینگ سونگوندا سولطان مسعود ، خوراسانی تمامیله سلجوقلولار اوچون ترک ائتدی. باقیمسیزلیق قازانان

سلجوقلولار بو تاریخدان بأری ایسلام اولکه لرینی اله کئچیرتمه یه  باشلادیلار.

   طغرل بگ- بؤیوک تورک حکمداری بوتون دونیانی خطاب ائدیب بئله بویوردو:

«یئنی تورک خاقانلیغینینگ قورولدوغونو بوتون دونیایا اعلان ائدیرم!

باش باشا وئریب ،آیریلیغا دوشمسک، تملینی ایناملا قوردوغوموز سلجوقلی ایمپیراطورلوغی ؛

عظمتلی بیر قووه ته قووشاجاقدیر،

 شرقدن غربه ، گونئیدن قوزئیه، گئنیشله نه جکدیر!

 اولو تانگری تورکی دائیما ظفرلی قیلسین!

 [1]  اوغوزها،فاروق سومر،ترجمه آنادردي عنصري،گنبد قابوس،چاپ اول،1380،ص51.

[2] اوغوزها،کئچميش قايناق،ص51

[3]  همان، ص51.

[4] همان، صص96 و 97.

[5] کتاب الجماهير، ابوريحان بيروني، ص 205

[6] قرون عثماني،لرد کين راس، مترجم پروانه ستاري،انتشارات کهکشان،تهران سال 1373،همان منبع ص15

[7] همان، ص14.

[8] تاريخ گزيده ،حمدالله مستوفي،به اهتمام دکتر عبدالحسن نوائي،موسسه انتشارات امير کبير،چاپ سوم،تهران

1364،ص426

[9] تاريخ ايران کيمبريج،از امدن سلجوقيان تا فرو پاشي دولت ايلخانيان،گرد آورنده جي .آ.بويل،مترجم حسن

انوشه،جلد 5،تهران، انتشارات امير کبير،چاپ سوم،سال 1379،ص 23

[10] الاوامر العاليه في الامور العلائيه ،الحسين ابن بي بي ص 4 ، بيرينجي جيلد،  تورک تاريخ قورومو  باسيم ائوي ،آنکارا، 1957.

 

[11] سياست نامه(سيرالملوک)خواجه نظام طوسي،به کوشش دکترجعفرشعار،شرکت سهامي کتابهاي جيبي،چاپ چهارم 1370،صص 6و7.

[12] تاريخ گزيده، تأليف حمدالله مستوفي، باهتمام دکتر عبدالحسين نوائي، مؤسسه انتشارات اميرکبير-تهران،1364،ص 426 و 427          

[13] راحته الصدور و آیِة السرور در تاریخ آل سلجوق،محمد بن علی بن سلیمان الراوندی در سنه 599 ه.ق – بسعی و

تصحیح محمد اقبال- تهران – چاپ دوم سال1363- ناشر علی اکبر علمی، ص97 .

[14] همان، ص102.