عومار حاییام(omar hayyam)

     سؤز باشی :آدی دونیأ مشهور بولان گون دوغارئنگ بییک شاحئری حجه الحق حکیم ابوالفتح عمربن ابراهیم خیام نیشابوری 416 - 417 نجی

  یئلدا نیشابور شأهرینده دونیأ گلیار. اونونگ حاییام لاقامی بولسا کاکاسی ابراهیمئنگ چادئر تیکیجی بولوپ ایشلأنلیگی بیلنباغلانشئقلی

 دئر...       

            عومار قاتی ذهینلی بولانی  اوچین ، یاشلئقدان  مکتبه برلیپدیر . اول ایلکینجی گزک

  نصرالدین شیخ محمد منصور آتلی موغاللمینگ الینده اوقاپ دئر.

         حاییام  اؤز  دؤورینده  گچیلیان أهلی  عئلئملاری (حاساپ، نوجوم، فیزیک، جوغرافیا،

عئلمی هیأت، فلسفه، قرآن حاقداقی تاغلئمات لار،تاریخ،عاراپ وپارس دیللری وهمده

ادبیاتی)اؤورنیپ، اولی  عالئم  بولوپ  یتیشیار.

     عئلئم- بیلیمه تبسیرأن  آدام  هرنأچه کؤپ  زادی  بیلدیگینچه ، اونونگ  بیلیم  درجه

سینینگ  مونچا  دا  آزلئق ادیاندئغئنی، عومارحاییام  اؤز  غوشغی  ستیرلرینده- ده  آیدیار:

                                    هر گیز بوش  بولمادی  باشئم  بیلیمدن             

                                    بیلمدیک   سئرلارئم    آزدئر   عئلئمدان

                                    اویلانئپ–سئن اتسم،کوپ زادی بیلمأن 

                                    گیدیپدیر    عؤمرومینگ    باری   الیمدن

        عئلئم  عألمینده  شؤهرأتلانئپ   اوغران   عومار  حاییام ، 467 - نجی  هیجری –  قمری  

یئلئندا  ، سولطان       جلال الدین   ملک شاه   سلجوغی   و  اونونگ    باش  وزیری   نیظام

المولکونگ   چاغئر ماغی   بیلن ،  سلجوقلار دؤولتینینگ  پایتاغتی  ائصفاهانا  باریار.  حاییام 

اول  یرده  بیر  نأچه  عالئم و  مونججم لر  بیلن   تاقویم  جلالی نی  تاییارلایار . کؤشگونگ 

ناراحات دورموشی  حاییامی  بارحا  ائنجالئقدان  غاچئرئپ باشلایار . آخئر  سونگی  نیظام-

المولک آرادان چئقاندا ، اول کؤشک دن  اوزاقدا  اؤز  عئلمی  آغتارئشلارئنی  دووام  اتدیرمک 

ماقصادی بیلن  ینه نیشابورا  دولانئپ  گلیأر . سبأبی  شاحئر  اؤز  دونیأ   قارایشینینگ 

کؤشک   دورموشی  بیلن  اوتغاشئپ  بیلمجک  دیگینی  تیز  گؤز  یتیریپدیر . مونگا 

حاییامئنگ  اؤز  ستیرلری – ده  گووا  گچیار :

                                   هر  کیم ایکی گونده  یتسه  بیر نانا،

                                   دؤووک غاپدان سو تاپدئرسا ائنسانا

                                   نچوین  خئزمات  ادر اؤزی دک کیشأ

                                   یأ  نچوین  قول  بولار  هر   بیر  نادانا 

        یأ – ده

                                   بیر  کویزه  می بولسا ، بیر شئغئر دیوان

                                   آزاجئق   سو   بولسا   ،  ینه  یارتی نان 

                                   اوتورساق    ایکیمیز    بیر   حارابادا     ،

                                   پادشانگ مولکوندن حوش دور بو دؤوران

     حاییامئنگ  ادبی  هم – ده  عئلمی  دؤردیجیلیگی  دونیأ  عالئملارئنی ، سیاحات  

چئلارئنی  اؤنگرأکدن   بأری غئزئقلاندئرئپ  گلیأر .  620- نجی هیجری  یئلئندا  شیخ  نجم

الدین  رازی ، مرصادالعباد  کیتابئندا  حاییامئنگ کأبیر  روباغی لارئنی  یازئپدئر .                                                                                                                                              

ادوارد فیتس جرالد

         19 – نجی   عاصئر دا   یاشان   اینگلیس  شاحئری  ادوارد  فیتس  جرالد، عومار حاییامئنگ

شئغئرلارئنی  اؤز  انه  دیلینه  ترجیمه  ادیپدیر . گون  دوغاری  اؤورنجی  روس  عالئمی ،

تاحقیق چی ، ژاکووسکی ، عومار حاییامی  پارسلارئنگ  أبوالعلاسی ، وولتری و  گینه سی

  حاساپلایار .

       دونیأ  عالئملاری  شاحئرئنگ   شئغئرلارئندأکی  غاپما –  غارشی لئقلار  اساسئندا  

حاییامئنگ  آدئنا  بریلیأن روباغی لارئنگ  هممه سی  اونونگقی  بولمالی دأل  دیین  نتیجأ 

گلیارلار . ژاکووسکی هم  حاییامئنگ  آدی بیلن باغلانئشدئرئلیان بیر  نأچه روباغی نئنگ 

باشغا  شاحئرلارئنگ  دیوان لارئندا  غابات  گلیأندیگینی  بللأپدئر .

     سونگقی   دؤورده   عومار  حاییامئنگ  ایکی   سانی   أحتیبارلی  غول   یازماسئنئنگ  

 تاپئلماغی ، بو   چئلشئرئملی مسلأنینگ  آیدینگ  لاشدیریلماغنا   بللی  درجه ده   یاردام  

ادیأر .  اولارئنگ   بیری  1207 – نجی   میلادی  یئلدا (حاییام  اؤلندن  85  یئل  سونگ)

یازیلان  غول یازما دئر. شول  غول یازما  روسچا  ترجیمه سی  بیلن 1959 – نجی میلادی 

یئلدا پروفسور  یه. ا. برتلسینگ  طاراپئندان  چاپ  ادیلدی . بو  غول یازما  جمعی  252 سانی 

روباغئنی  اوز ایچینه  آلیار .  1259-1260  نجی   یئللاردا   گوچوریلن   غول یازمانی   بولسا  

اینگلیس   عالئمی  آرتور  آربرری  لوندون  دأکی  شاخصی  کیتابخانالارئنگ  بیریندن  تاپیار .

آربرری 1949 –  نجی  میلادی  یئلدا  شول   غول  یازما  دأکی  روباغی لارئنگ (اولارئنگ 

بارئسی  172 سانی  دئر) ترجیمه سینی  چاپدان  چئقاریار .

    حاییامئنگ  آرادان  چئقان  یئلی  بارادا – دا  کأ بیر غاپما – غارشی پیکیر  بار . یؤنه 

اونونگ  517 – نجی  هیجری-قمری  یئلئندا (1122 – 1123 نجی میلادی – دا ) وپات 

بولانلئغی  و  اؤز  واطانی  نیشابوردا  جایلانان لئغی  یازئلیان ایشلرینگ  کوپوسینده 

ماقوللانئلیار .

     1934 – نجی میلادی  یئلدا  بییک  شاحئر  عومار حاییامئنگ  مازارینئنگ  اوستونه  گوممز

سالدیریلدی .دپه سی غوپبالانان   مینارا  شکلیندأکی   بییک  مرمر  داشئنگ   یوزونه   بولسا

:  "حکیم  عومار  حاییام ، آرادان  چئقان  یئلی  517 – نجی  هیجری – قمری " دییلیپ 

یازئلئپدئر .

     عومار  حاییامئنگ  آرادان  چئقانئنا  انچمه  عاصئرلار  گچسه – ده   دورلی   یورتلر دأکی  

طاراپدار لاری  اونونگ اثرلرینی  اولی  هؤوس بیلن  اوقایارلار . شو  یرده  بییک  شاحئرئنگ 

روباغی لارنئنگ  بیر نأچه سی پارسچا هم – ده تورکمنچه  ترجیمه سی  بیلن  سیز 

غادئردان لارا  حؤدورلنیار .

  پارسچا دان  ترجیمه  ادنلر :  راخمان  رجبوف ، بایرام مأمت  آخوندوف 

            حایئر لانان کیتاپلار : رباعیات خیام نیشابوری  - مقدمه دکتر حسین الهی قمشه ای

                                        رباعیات حکیم عمر خیام  - بکوشش  نسا حمزه زاده

دونیأنینگ  عشرتی  می  بیلن  ساز دیر                    دوران جهان  بی می و ساقی هیچ  است                                                                                        

ینه  بیر  یاغشی زات  اونگات  اوواز  دیر                      بی  زمزمه ی  ساز  عراقی   هیچ   است 

هر  نأچه سر  اتسنگ دونیأنینگ ایشینه                    هر   چند   در   احوال   جهان   می  نگرم  

یامانلیق بیر غیشدیر  یاغشیلیق یاز دیر                    حاصل همه عشرت است و  باقی هیچ  است 

dunyaning    eshreti    mey    bilen    saz   dir

yene    bir yaghshi   zat   ongat   owaz     dir

her   nache  ser  etseng   dunyaning   ishine

yamanlik   bir  ghishdir   ، yaghshilik   yazd ir

هر کیم  ایکی گونده  یتسه  بیر    نانا                        یک   نان   بدو   روز   اگر   بود   حاصل  مرد    

دؤووک غاپدان سوو  تاپدیرسا  اینسانا                       از  کوزه    شکسته ای   دمی   آبی   سرد   

نچوین  حیزمات  ادر   اوزی  دک  کیشأ                      مأمور    کم    از    خودی   چرا    باید   بود  

یأ  نچوین  غول   بولار   هر   بیر   نادانا                      یا   خدمت    چون   خودی   چرا   باید   کرد  

her   kim    iki   gunde    yetse    bir    nana

dowuk   ghapdan   suw   tapdirsa   insana

nechuin      hizmat    eder   ozi   dek   kisha

ya   nechuin  ghul  bolar   her   bir  nadana

گؤردوم   میحانادا    بیر     پیان     پیری                      پیری    دیدم      بخانه ی       خماری                                                                                          

سورادیم :    گیدنلر    بولارمی  دیری؟                       گفتم    نکنی     ز  رفتگان     اخباری ؟                                                                                         

دیدی: می ایچ ، انچه  بیزینگ  یالی لار                      گفتا  می  خور  که   همچو  ما   بسیاری                                                                                         

گیدندیر لر  ،  امما       گلمدی      بیری                      رفتند   و    خبر     باز      نیامد       باری                                                                          

     gordum    meyhanada     bir   piyan   piri 

   ?soradim  :    gidenler     bolarmi     diri

   didi :   mey  ich ،  enche   bizing     yalilar

   giden    dir  ler  ،  emma     gelmedi    biri

"می  ایچیأن "  دیییپ  ،مسه   برمه   غیجالات             گر می  نخوری  طعنه  مزن  مستان  را

حیله   تورون    غورما   ،   آلداوینگ     بس  ات             بنیاد  مکن   تو   حیله  و    دستان را   

سن   غابارما    "من   می    ایچمیأن"   دیییپ             تو غره بدان مشو  که می می  نخوری 

یوز  دورلی  ایش   ادیأنگ   می  دن -  ده   بتر             صد لقمه خوری که می غلام  است  آنرا 

  mey   ichyan”  diyip   mese  berme   ghijalat '' 

  hile     torun    ghurma   aldawung   bes   et  

  sen  ghabarm “men  mey  ichmeyan”  diyip

 yuz   durli  ish  edyang    mey    den – de  beter 

  بولاندئر  بیزدن  اؤنگ  گیجه   هم  گوندیز                        پیش  از  من و  تو  لیل و  نهاری  بوده است   

     آیلاناندئر   آیلار  ،  گونلر  دورمان   تیز                           گردنده   فلک    نیز   بکاری   بوده   است  

    آسسا  باس  غادامئنگ  اول  باسان  یرینگ                   هر  جا  که  قدم  نهی  تو  بر  روی  زمین                                                                          

    بیر  یارئنگ  گؤزوندن توزاپ  غالان  ایز                               آن مردمک  چشم  نگاری بوده است   

     bolan dir  bizden   ung  giche  hem  gundiz

aylanandyr     aylar  ,  gunler   durman    tiz

assa   bas  ghadamyng , ol    basan   yering

bir   yaryng   guzunden   tozap   ghalan   iyz