حالق آراسیندأکی گوررونگلره گؤرأ کمینه بوحارا مدرسه لرینینگ بیرینده
اوقاپدئر . بیلیمینی کأمیللشدیرمک ماقصادئ بیلن اول حیوا ، آرالی ایشانئنگ یانئنا گیدیار. شاهئر
آرالئ ایشان پیردن اؤز دؤورونینگ کمسیز بیلیمینی آلیار و آرالی ایشان یالئ دؤورونینگ مشهور
پیری بیلن دنگ - درجه ده سووادئ بولان آدام بولوپدئر.
کمینه اوباداشئ بولان غوربان باغت دیین غئز بیلن ماشغالا دورموشئنئ غوریار . بولارئنگ الله
یار هم حودایار دیین ایکی اوغلئ بولوپدئر .
شاهئر دنگ – دوشلارئ بیلن اوتورشماغئ ، ساز – صؤحبتی سؤین شاهانداز آدام بولوپدئر .
اول عالئ باغشئ آتلئ دؤورونینگ بللی باغشئ سی بیلن یاقئن غاتناشئقلئ بولوپدئر . عالئ
باغشی نینگ کمینأنینگ غوشغولارئنئنگ بیزینگ گونلریمیزه یتیپ گلمگینده حئزماتئ اؤرأن اولئ دئر.
سبأبی باغشئ کمینأنینگ شئغئرلارئنئ هنگه گچیریپ ، حالق آرا - سئندا آیدئم ادیپ آیدئپدئر
و یایرادئپدئر .
کمینأنینگ اؤز دؤووردش کلاسیک شاهئر لارئ موللا نپس ، شابنده ، طالئبئ بیلن هم یاقئن
غاتناشئغئ بولوپدئر . شاهئرلار ماحال – ماحال دووشوشئپ ، غوشغئ ، شئغر آیدئشئپ دئرلار و
دگیشیپ دیرلر ،گولکیلی گوررونگلر ادیپدیرلر.
کمینه 70 یاشاپ ،1840 – نجی (میلادی) یئلدا آرادان چئقئپ دئر . شاهئرئنگ نبره لری
حأضیرکی بایرام عالئ ، تورکمن غالا اطراپلارئندا یاشایار .
کمینأنینگ لیریکاسی
کمینأنینگ چونگنگور مانئ – ماضمونلئ ، گینگ تمالئ دؤردیجیلیگی بار. دؤورونونگ واجیپ مثله -
لری شاهئرئنگ همیشه اونس مرکزینده بولوپ ، اولارا ائنسان پرور قالبئ ، الله تعالانئنگ باغش
ادن دوغا – بیتدی پأهیم – پایحاسئ بیلن باها بریپدیر . حوصوصان – دا دورموشئ تمادان یازان
غوشغولارئ ، دؤورونینگ سوسیال غاتناشئقلا رئنا حأصییت نامه بریان اثرلری ، عئشقئ لیریکاسی
کمینأنینگ آدئنئ أهلی حالق سؤیگوسینه مئناسئپ ادیپدیر .
MÄMMET WELI KEMINE
Ömri barada gysgaça
Kemine 1770-nji ýylda Saragt töwereginde Garadöwletiň maşgalasynda eneden dogulýar
Onuň ýaşlygy Saragt hem Mary töwereginde geçipdir. Ol ilki Saragtda oba mekdebinde
okaýar. Soňra şol ýerde bir ahundan ýörite sapak alýar, emma bu hem Mämmetweliniň bilesi
geliji ýüregini kanagatlandyrmaýar. Halk arasyndaky gürrüňlere görä Kemine Buhara
medreseleriniň birinde okapdyr. Bilimini kämilleşdirmek maksady bilen ol Hywa Äraly işanyň
ýanyna gidýär. Şahyr Äraly işan pirden öz döwrüniň kemsiz bilimini alýar we Äraly işan ýaly
döwrüniň meşhur piri bilen deň derejede sowady bolan adam bolupdyr
Kemine obadaşy bolan Gurbanbagt diýen gyz bilen maşgala durmuşyny gurýar. Bularyň
Allaýar hem Hudaýýar diýen iki ogly bolupdyr
Şahyr deň-duşlary bilen oturşmagy, saz-söhbeti söýen şahandaz adam bolupdyr. Ol Aly bagşy
atly döwrüniň belli bagşysy bilen ýakyn gatnaşykly bolupdyr. Aly bagşynyň Keminäniň
goşgularynyň biziň günlerimize ýetip gelmeginde hyzmaty örän ulydyr. Sebäbi bagşy
Keminäniň şygyrlaryny heňe geçirip, halk arasynda aýdym edip aýdypdyr we ýaýradypdyr
Keminäniň öz döwürdeş klassyk şahyrlary Mollanepes, Şabende, Talyby bilen hem ýakyn
gatnaşygy bolupdyr. Şahyrlar mahal-mahal duwşuşyp, goşgy şygr aýdyşypdyrlar, degişipdirler
gülküli gürrüňler edipdirler
Kemine 70 ýaşap, 1840-njy ýylda aradan çykypdyr. Şahyryň nebereleri häzirki Baýramaly
Türkmengala etraplarynda ýaşaýar
Keminäniň lirikasy
Keminäniň çuňňur many-mazmunly, giň temaly döredijiligi bar. Döwrünüň wajyp meseleleri
şahyryň hemişe üns merkezinde bolup, olara ynsanperwer kalby, Allatagallanyň bagş eden
doga-bitdi pähim-paýhasy bilen baha beripdir. Hususan-da, durmuşy temadan ýazan
goşgulary, döwrüniň sosialgatnaşyklaryna häsiýetnama berýän eserleri, yşky lirikasy
Keminäniň adyny ählihalk söýgüsine mynasyp edipdir
BarsamYnanmaz بارسام ائنانماز
Işsalyşdymbirbiwepaýarbilen, ایش سالئشدئم بیر بی وفا یار بیلن،
Ýarymdiýip, ýanynabarsamynanmaz یارئم دیئیپ، یانئنا بارسام ائنانماز.
Süýekdensyzdyrypygtybarbilen, سؤیکدن سئزدئرئپ ائغتئبار بیلن،
Odadüşsem, bişsem, ýansamynanmaz, اودا دوشسم، بیشسم، یانسام ائنانماز.
Leýli-Mejnunkiminçöllereçyksam, لیلی- مجنون کیمین چؤللره چئقسام،
Arzy — Ganbardeýinderýadaaksam, عارضی- قانبار دیین دریا دا آقسام،
Perhat — Şirindeýindaglaryýyksam, فرهاد- شیرین دیین داغلارئ یئقسام،
Daşlaryňteýindegalsam, ynanmaz. داشلارئنگ تیینده غالسام، ائنانماز.
Gör, ne işleretdiWamyku — Uzra, گؤر، نه ایشلر اتدی وامقی- عذرا،
SaýathandiýpgoýdyýarynyHemra, صایات حان دیئپ غویدئ یارئنئ همرا،
DepderdeýazylanÝusup-Züleýha, دفتر ده یازئلان یوسوپ- زولئخا ،
Olaryňhemrasy 'bolsam, ynanmaz. اولارئنگ همراسئ بولسام، ائنانماز.
Garypbolup, Halap-Şirwanagaçsam، غارئپ بولوپ ، حالاپ – شئروانا غاچسام ،
ÝarymŞasenemdiýp, örtenip-bişsem, یارئم شا صنم دیپ ، اؤرتنیپ – بیشسم ،
Şolarkiminýediýyldagowuşsam, شولار کیمین یدی یئلدا غاووشسام ،
Yzyndasargaryp-solsam, ynanmaz. ائزئندا سارغارئپ – سولسام ائنانماز .
Keminediýr, arzymýaraýetirsem, کمینه دییر عارضئم یارا یتیرسم ،
Köňlumdäkisyrym tile getirsem, کؤنگلوم دأکی سیریم تیله گتیرسم ،
Iýmesem, içmesem, gözläpotursam, اییمسم ، ایچمسم ، گؤزلأپ اوتورسام ،
Ajyksam, suwsasam, ölsem, ynanmaz. آجئقسام ، سوساسام ، اؤلسم ائنانماز .
“Garyplyk” "غارئپلئق "
Gündemüňgussam bar ýüzelembilen, گونده مونگ غوسسام بار یوز الم بیلن ،
Derdimiňbaryndanbetergaryplyk .دردیمینگ بارئندان بتر غارئپلئق .
Soragy men boldumgaýggy-gam bilen , سوراغئ من بولد ئم غائغئ – غام بیلن ،
Gelerdüşerhatar-hatargaryplyk. گلر دوشر حاتار – حاتار غارئپلئق .
Panydünýääynatbilen, harçbilen, پانئ دونیأ أئنات بیلن ، حارچ بیلن ،
Ýüregimmaddadyr, bagrymberçbilen, یورگیم ماددا د ئر، باغرئم برچ بیلن ،
Wadasyzşumölümbergi-borçbilen, واداسئز شوم اؤلوم برگی – بورچ بیلن ،
Ýylba-ýyldangaýymtutargaryplyk. یئلبا –یئلدان غایئم توتار غارئپلئق .
Iýmesem, içmesem, mydarymötmez اییمسم ، ایچمسم ، مئدارئم اؤتمز ،
Bürenipýatmagakararymýetmez بورنیپ یاتماغا قارارئم یتمز ،
Gündemüňkowlasam, baýlaragitmez گونده مونگ قاولاسام ، بایلارا گیتمز ،
Goşbasyp, duşumdaýatargaryplyk. غوش باسئپ ، دوشومدا یاتار غارئپلئق .
Tapypdyr her ýerdenýeke-ikini, تاپئپ د ئر هر یردن یکه – ایکینی ،
Çekipdirbilinegaýyşçekini, چکیپ د ئر بیلینه غایئش چکینی ،
Alypdyrelinedaşlysokyny, آلئپ د ئر الینه داشلی سوقئنئ ،
Ýadaman, depämdenurargaryplyk. یادامان ، د پأمدن اورار غارئپلئق .
Ýylba-ýyldanmeniňmüflisimçykar یئلبا –یئلدان منینگ موفلیسیم چئقار ،
Garybyňýüzünekimgülüpbakar? غارئبئنگ یوزونه کیم گولوپ باقار ؟
Ýaryşsamýüwrükdir, göreşsemýykar یارئشسام یووروک د یر ، گؤرشسم یئقار ،
Oýnasam, oýnumdautargaryplyk. اویناسام ، اوینومدا اوتار غارئپلئق .
Birsözüm bar, saňaaýdaýyn, Durduly بیر سؤزوم بار ، سانگا آیدایئن ، دوردولئ
Sakalymgyrawly, murtumburjuly ساقالئم غئراولئ ، مورتوم بورجولئ
On bäşkpük bile, otuzgürjüli, اون بأش کپوک بیله ، اوتوز گورجولی -
Gykuwlapyzymdanýetergaryplyk. غیقولاپ ائزئمدان یتر غارئپلئق .
Seýletmedimsähralarda, çöllerde سیل اتمد یم صأحرالاردا ، چؤللرده ،
Mestanagezmedimulyillerde مستانا گزمد یم اولئ ایللرده ،
Birbilbildimsaýramadymgüllerde بیر بیلبیل د یم سایراماد ئم گوللرده ،
Ýarzeýnimigarar-gatargaryplyk. یار ذ ینیمی غارار– غاتار غارئپلئق .
Keminediýrgelerbirgünşumölüm, کمینه د یئر گلر بیر گون شوم اؤلوم ،
Kimsäge – toýbaýram, kimsäge – zulum کیمسأگه –توی بایرام ، کیمسأگه –ظولوم ،
Gyýylma, ynjama, sabreýle, köňlüm غئیئلما ، ائنجاما ، صابر ایله، کؤنگلوم
Gelipdir – birzamanötergaryplyk. گلیپد یر– بیر زامان اؤتر غارئپلئق
Gelinler گلینلر
Hoş gelip siz, hoşluk bilen gider siz. حوش گلیپ سیز ، حوشلئق بیلن گیدر سیز .
Dünýäniň seýline gelen gelinler! دونیأ نینگ سیلینه گلن گلینلر !
Bozulgan şährimi abat eder siz, بوزولغان شأهریمی آبات ادر سیز ،
Gamda galan köňlüm alan gelinler. غامدا غالان کونگلوم آلان گلینلر .
Ak öýüň eýesi - baýyň gyzlary, آق اؤیونگ ایه سی – بایئنگ غئزلارئ ،
Eýýämiň soltany diýrler sizleri, اییأمینگ سولتانئ دییرلر سیزلری ،
Hyzmata mynasyp görüň bizleri, حئزماتا مئناسئپ گؤرونگ بیزلری ،
Muhupbet saýasyn salan gelinler. موحوپبت سایاسئن سالان گلینلر .
Äre güftar gerek, gözele - summat, أره گوفتار گرک ، گؤزله – سوممات ،
Her kime ýetdirmez, bahasy gymmat, هر کیمه یتدیرمز ، باهاسئ غئممات ،
Uzyn boýly, giň gujakly hoş surat, اوزئن بوئلئ ، گینگ غوجاقلئ حوش صورات ،
Hezzeti-hormaty bilen gelinler. عئززاتئ – حورماتئ بیلن گلینلر .
Ak ýüzüne gara zülpün ýaýypdyr, آق یوزونه غارا زولپون یایئپدئر،
Göýä aýyň ýüzün bulut alypdyr, گؤیأ آیئنگ یوزون بولوت آلئپدئر،
Hassa janym, buşluk, tebip gelipdir! حاسسا جانئم ، بوشلوق ، طبیپ گلیپدیر!
Derdimiň dermany bolan gelinler. دردیمینگ درمانئ بولان گلینلر .
Bag miwesi bolar şirin dil ýaly, باغ میوه سی بولار شیرین دیل یالئ ،
Belli-belli sözüň bardyr bal ýaly, بللی – بللی سؤزونگ باردئر بال یالئ ،
Kemine diýr, akly-gyzyl gül ýaly, کمینه دیئر، عاقلئ – غئزئل گول یالئ ،
Aşygyň janyny alan gelinler. عاشئغئنگ جانئنئ آلان گلینلر .
Orazym اورازئم
Günbe-gündenhyruçedipözüňden, گونبه– گوندن حئروج ادیپ اؤزونگدن ،
Ganymsaryatlanarsen, Orazym; غانئم ساری آتلانار سن ، اورازئم،
Birhudanyňberenüleş-paýyndan بیر حودانئنگ برن اولش – پایئندان ،
Her söweşde, jeňde bar sen, Orazym. هر سووشده ، جنگده بار سن ، اورازئم .
Ulyilleriňarkasysen, ardysen, اولئ ایللرینگ آرقاسی سن ، آردئ سن ،
Goçagyňgoçysen, goçuňmerdisen, غوچاغئنگ غوچئ سن ، غوچونگ مردی سن ،
Dagda - peleň, jülgeleriňgurdysen, داغدا– پلنگ ، جولگه لرینگ غوردئ سن ،
Duşmangörseň, etiniýrsen, Orazym. دوشمان گؤرسنگ ، اتین اییر سن ، اورازئم .
Duşmangörse, çykarsyýasat bile, دوشمان گؤرسه ، چئقار سئیاسات بیله ،
Tuwulga, çaraýna, bozsowut bile, تووولغا ، چاراینا ، بوز سوووت بیله ،
Alaçakmaktüpeň, arap at bile, آلا چاقماق توپنگ ، آراپ آت بیله ،
Ýalançynyhoşgeçirsen, Orazym. یالانچئنئ حوش گچیر سن ، اورازئم .
Öňkibatyrlaryňkesbinýörüden, اؤنگکی باتئرلارئنگ کسبین یؤردن ،
Algyrlygyňzyýatererbörüden, آلغئرلئغئنگ زئیات ارر بؤرودن ،
Pilden, kergedenden, döwden, periden پیلدن ، کرگد ندن ، دؤودن ، پریدن ،
Taýparçekipýanbermersen, Orazym. تایپار چکیپ یان برمر سن ، اورازئم .
Keminediýr, adamzatdanýüzgörmen کمینه دییر، آدامزاتدان یوز گؤرمن ،
Ýagşaýagşydiýr men, ýamana - ýaman, یاغشا یاغشئ دییرمن ، یامانا – یامان ،
Mert bile namardygörsem, tanyr men, مرت بیله ناماردئ گؤرسم ، تانئر من ،
Senbirýalňyzdoganärsen, Orazym. سن بیر یالنگئز دوغان أر سن ، اورازئم .
Zülpüň زولپونگ
Aždarha dek ýassanyp, genji-nahana zülpüň, آژدارها دک یاسسانئپ، گنجی – ناهانا زولپونگ ،
Meşhury älem olmuş, pany jahana zülpüň, مشهوری عألم اولموش ، پانی جاهانا زولپونگ ،
Görkezmedi gül ýüzüň, bag Ispihana zülpüň, گؤرکزمدی گول یوزونگ ، باغ ایصپیهانا زولپونگ ،
Äleme anbar saçar, degende şana zülpüň, عألمه عانبار ساچار ، دگنده شانا زولپونگ ،
Neýleý ki ot salypdyr, men natuwana zülpüň. نیلی کی اوت سالئپدئر ، من ناتووانا زولپونگ.
Haý-haý seniň ýörişiň arslana, şire ogşar های – های سنینگ یؤریشینگ آرسلانا، شیره اوغشار
Ala-ala gözleriň janymny iýre ogşar, آلا – آلا گؤزلرینگ جانئمنی ایره اوغشار ،
Halka-halka zülpleriň kementli dara ogşar, حالقا – حالقا زولپلرینگ کمنتلی دارا اوغشار ،
Örüm-örüm saçlaryň owsunçy mara ogşar, اؤروم – اؤروم ساچلارئنگ اووسونچی مارا اوغشار،
Her tary başga-başga, ot saldy jana zülpüň. هر تاری باشغا – باشغا ، اوت سالدی جانا زولپونگ .
Ençe dessan eýlerem ýaryň çeşmi - mestine, انچه دسسان ایلرم یارئنگ چشمی – مستینه ،
Bir mylaýym söz bilen, gülüp baksa dostuna, بیر مئلایئم سؤز بیلن ، گولوپ باقسا دوستونا ،
Ýerden göter zülpüňi, goýma aýak astyna, یرد ن گؤتر زولپونگی ، غویما آیاق آستئنا ،
Sähelçesin sypalap, goýber ýüzüň üstüne. سأهلچسین سئپالاپ ، گویبر یوزونگ اوستونه ،
Dökülsin zire-zire näzik nahana zülpüň. دؤکولسین زیره – زیره نأزیک ناهانا زولپونگ .
Görüp ol mahy-ruýyň, köňül her ýana ýortar, گؤروپ اول ماهی – رویونگ ،گونگول هر یانا یورتار ،
Görkezmeseň ýüzüňni, gozgalar, derdim artar, گؤرکزمسنگ یوزونگنی ، غوزغالار ، دردیم آرتار ،
Otursaň, saç darasaň, saçyň ýüzüňni örter, اوتورسانگ ، ساچ داراسانگ ، ساچئنگ یوزونگنی اورتر ،
Saňa aşyk bolanyň, elbetde, gany dartar, سانگا عاشئق بولانئگ ، البتده ، غانئ دارتار،
Galar her gün webala, ýüz nähak gana zülpüň. غالار هر گون وبالا، یوز ناحاق غانا زولپونگ .
Eý doganlar, neýläýin, kine-şikesdir maňa, ای دوغانلار ، نیلأیئن ، کینه – شیکسدیر مانگا ،
Dünýä baky berilmez, sen bolsaň, besdir maňa, دونیأ باقی بریلمز ، سن بولسانگ ، بسد یر مانگا ،
Sen gözüňden salmasaň, bu dünýä dürsdür maňa, سن گؤزونگدن سالماسانگ ، بو دونیأ دورسدور مانگا ،
Meger gözüňden salsaň, bu dünýä ýasdyr maňa, مگر گؤزونگدن سالسانگ ، بو دونیأ یاسد ئر مانگا ،
Gyzyl suwun beräli, getir dükana zülpüň. غئزئل سووون برألی ، گتیر دوکانا زولپونگ .
Dürli-dürli iýmişiň tapylmaz her agaçda, دورلی – دورلی ایمیشینگ تاپئلماز هر آغاچدا ،
Bäh, ne katdy-kamatyň, zülaly boýda, başda, بأه ، نه قاتدی – قاماتئگ ، زولالئ بویدا ، باشدا ،
Ýöräp-ýöräp ýetişsem, tarypyň eşde-eşde, یؤرأپ – یؤرأپ یتیشسم ، تارئپئنگ اشده – اشده ،
Darap-darap goýberseň, ýüzüňden puşda-puşda, داراپ – داراپ گویبرسنگ ، یوزونگدن پوشدا – پوشدا ،
Altyn suwun beräli, getir dükana zülpüň. آلتئن سووون برألی ، گتیر دوکانا زولپونگ .
Hup açylmyş gülleriň, güllerden özge bolsun, حوپ آچئلمئش گوللرینگ ، گوللردن اؤزگه بولمئش ،
Sözle, şirin tilleriň, tillerden özge bolsun, سؤزله ، شیرین تیللرینگ ، تیللردن اؤزگه بولمئش ،
Guçam näzik billeriň, billerden özge bolsun, غوچام نأزیک بیللرینگ ، بیللردن اؤزگه بولمئش ،
Biziň tutan işimiz illerden özge bolsun, بیزینگ توتان ایشیمیز ، ایللردن اؤزگه بولمئش ،
Akyzyp eşki-ganym, aby-rowana zülpüň. آقئزئپ اشکی – غانئم ، آبی – رووانا زولپونگ .
Gel, gidäli, Kemine, seýli-çemen isteseň, گل ، گیدألی ، کمینه ، سیلی – چمن ایسته سنگ ،
Läle-reýhan açylan ter enjimden isteseň, لأله – ریحان آچئلان تر انجیمندن ایسته سنگ ،
Lagly göwher dakynyp, dürri Ýemen isteseň, لاغلئ – گؤوهر داقئنئپ ، دورری – یمن ایسته سنگ ،
Zülpüň her bir taryna ýüz müň tümen isteseň, زولپونگ هر بیر تارئنا ، یوز مونگ تومن ایسته سنگ ،
Nagt bereýin pullaryň, bir-birden sana zülpüň. ناغت بریین پوللارئنگ ، بیر – بیردن سانا زولپونگ .