شاعر و متفکر حروفیه عمادالدین نسیمی

 شاعر و متفکّر حروفیه عمادالدین نسیمی

نويسنده : داوود بدرزاده        ویرایش : دؤوران 

سیدعمادالدین نسیمی، شاعر و متفکّر حروفیه در قرن هفتم هجری بود. وی به ترکی و فارسی و عربی شعر

سروده‌است. ولی دیوان عربی او در طول زمان مفقود شده است. سازمان بین‌الملی یونسکو به خاطر کوششهای

وی در اشعار انسانی و صلح جهانی در سال ۱۹۷۳ این سال را سال نسیمی اعلام کرد.

با توجه به اینکه از جزییات زندگی نسیمی اطلاعات کمی در دست می‌باشد لذا در مورد محل تولد او موارد مختلفی

بیان می گردد. طبق نظر ادوارد براون وی متولد شهر بغداد[۱]بوده و برخی دیگر او را متولد شیراز[۲]می دانند .

دیوان نسیمی حاوی قالبهای متنوع شعری از قبیل غزل، قصیده، رباعی اکثرا به زبان ترکی است. به علت تأثیری که

طریقت حروفی به دیگر عقاید عرفانی داشته، بسیاری از شعرهای بکتاشی و علوی به نسیمی نسبت داده شده

است.

نمونه‌ای از شعر نسیمی بیت زیر است:

منده سیغار ایکی جهان من بو جهانه سیغمازام

گوهر لامکان منم کآن و مکانه سیغمازام

هر چند دو جهان در وجود من گنجیده، من در این دنیا جای نمگیرم

من گوهر لامکان هستم که به کائنات و مکانها نمی گنجم

بیت بالا نمونه بارزی از سبک عرفانی نسیمی و عقاید حروفیه است. در این بیت شاعر به دنیای مادی و متقابل آن

یعنی جهان معنوی اشاره می‌کند و اینکه انسان حاصل از اتحاد این دو جهان است. بنابر این انسان از لحاظ روحانی

از همان عنصر روحانی پروردگار خویش مایه دارد. لغت لامکان در اصطلاح عرفا معنی خدای را دارد. بنا به اعتقادات

نسیمی هرچند انسان قادر به درک پروردگار نیست ولی بایستی در شناخت او کوشش نماید. او شناخت نسبی را

از طریق خودشناسی ممکن می‌داند.

در سال ۱۴۱۷ میلادی و در شهر شام بر سر پایبندی به عقایدش زنده زنده پوست بدنش کنده شده و سپس بدن

مبارک این شاعر و فیلسوف آذربایجان تکه تکه شده تا درس عبرتی برای شاگردان و همفکرانش شود.          

زاهدین بیر بارماغین کسسن دونر حق دن کئچر

گور بو میسکین عاشیقی سربا سویورلار آغلاماز

اگر انگشت یک زاهد بریده شود، توبه کرده و از حق میگذرد - اما این عاشق مسکین را ببین که پوستش از سر تا به

پا کنده شده ولی دم نمیزند. 

محل تدفین وی در شهر زرقان فارس 25 کیلومتری شیراز است . نماد سید نسیمی در یکی از میدانهای شهر زرقان

به همین دلیل نصب شده است .

ساقیا دولدور قدح چون یئتدی فصل نو باهار

مرغزار اولدی چمن سویله ر چمنده مرغ زار.

گول چمنده پادشاه اولدی بزتدی مجلسی

لاله گلدی قوللوغا توتدی شراب خوشگوار.

صبحدم بستانه ساری گل گشت اوچون عزم ائیله دیم

باغچادا گوردوم کی چیخمیش بیر حبیب گلعذار.

دیشی اینجو، گوزی جادو، خالی هندو، بئلی مو

ساچی سنبل، خالی فلفل، اوزی چون گل، آغزی دار.

خوب منظر، گوزی کافر، کیپریگی خنجر، قاشی یای

قد صنوبر، بویی عرعر، لاله ی تر، شول نگار.

یوزی نون و گوزی عین و اوزی ری قامت الف

ساچی جیم و خالی میم و یوزی نقطه خط غبار.

دلبریم بیر قیل بهاسی قیمتی دورد اقلیمه

بیری مصره، بیری چین و بیری هند و بیری لار.

معرفتدن کوثر اولدی هم «نسیمی» چاکری

نسبتی یوخدور اونونلا عین دین و اختیار.

 

******

باهار اولدی گل ای دلبر تماشا قیل بو گلزاره

بوراخدی غنچه لر پرده، بشارت بولبول زاره.

شقایق پرده دن چیخدی بویاندی باغ ایله بستان

ایرشدی گلشنی حسنون بویاندی رنگ ازهاره.

منی منع ائتمه ای زاهد، گوونمه ذکره ای صوفی

کی سن مغرورسان ذکره منم مشتاق دیداره.

کی هر بلهم اضل بیلمز ندور کی عشقین احوالی

ایرشمز قاصرین عقلی بو مغلق سر اسراره.

عبیر و مشک و عنبر تک ریاحین دن چمن دولدو

سحرده طعن ائده ر ساچون نسین مشک تاتاره.

کی چیخدی غنچه دن سنبل گریبان چاک ائده ر من تک

دلیندی غصه دن باغریم، سن ائتمه اوره گیم پاره.

چمنلر مختلف اولدی هزار الوان چیچک لردن

آچیلدی نرگس و لاله و نسرین، شکوفه گلدی اشجاره.

آچیلدی نرگس و لاله توتوبدور یاسمن چادر

سؤیودلر ارغوان تیتره ر، قمیشلر یئتدی انهاره.

بنفشه گول تماشاسی غنیمت بیل کی بئش گوندور

ساتار معشوقه گول حسنون خریدار اول بو بازاره.

ییغیلدی جانینا جانی، دمی عیسی نسیمی نین

وصال دردینه درمان ایرشدی جان بیماره.

******

فراقی چکمه ین عاشیق، وصالین قدرینی بیلمز

جمیله اولمایان واصیل، جمالین قدرینی بیلمز.

شب اسراده قوسینین ایکی نصف ائیله دی آیی

بو معجزدن اولان غافیل، هلالین قدرینی بیلمز.

دوداغین سلسبیلیندن خبردار اولمایان جانسیز

اونون ماهییتی اود دور، زلالین قدرینی بیلمز.

مدور نقطه ی خالون، ببک دن عینینه قوندی

ببک سیز قالسین اول گوزکی بو خالین قدرینی بیلمز.

نهالون اعتدالیندان، اوتانار سدره و طوبی

بو قدی بنزه دن سروه، نهالین قدرینی بیلمز.

سنی سندن دیلر کونلوم، نه دونیانین زر وگنجین

کی اول مالی سئون جانسیز، بو مالین قدرینی بیلمز.

اوزوندور پرده آللاهین یمینی، کعبه سی، بیتی

یمینی بیلممیش هر کیم شمالین قدرینی بیلمز.

گونش ماه تمامیندن زواله اوغراشور هر گون

نه دن شول آفتابی بی زوالین قدرینی بیلمز.

لب لعلون وصالیندان جدا اولماق منه دوشمز

بو ذوقی بیلمه ین صوفی، بو حالین قدرینی بیلمز.

"نسیمی" صوفی دگیشمز غموندن گئیدیگی شالی

کی اول صوفی صفاسیزدور بو شالین قدرینی بیلمز.

******

فرقتوندن یاندی باغریم اوره گیم قان اولدی گل

گل کی رخسارون بو مرده جسمه جان اولدی گل.

دونیانین ناز و نعیمی، باغ و بستانی منه

سنسیز ای سولطان خوبان بند و زندان اولدی گل.

ایستدی لعلین فراقی جانیمی یاخماق ولی

شوقه یانمیش جانه لعلین آب حیوان اولدی گل.

اول کونول کی دایمن ایشی سنونله وصل ایدی

یاندی شوقوندان اسیر درد هجران اولدی گل.

جانیمین جانی وصالیندور وصالوندان اونی

تا کی اییردی فلک بیچاره بیجان اولدی گل.

عاشقین باغ و گولستانی اوزون گلزاریدیر

هانسی گولزارین گولی گول سوز گولیستان اولدی گل.

جنتین صحنینده طوبی واله و حیران و مست

قامتون حسنونده ای سرو خرامان اولدی گل.

تا منی تقدیر یزدان ایله دی سندن جدا

کونلومون حالی پریشان دیده گریان اولدی گل.

معجزاتوندان یاناغون، محکماتوندان ساچون

خار و خاشاکی جهانین ورد و ریحان اولدی گل.

بحر بی پایانه شوقون جانیمی غرق ایله دی

گؤر نه بیداد ایله دی هجرون نه طوفان اولدی گل.

بو نسیمی سندن آیری بیلدیگیم یوخدور وجود

درد و درمان، وصل و هجران، جمله یکسان اولدی گل.

******

منده سیغار ایکی جهان، من بو جهانه سیغمازام،
گؤوهری لامکان منم، کؤن و مکانه سیغمازام.

عرشله فرش و کاف و نون، منده بولوندو جمله چون،
کس سؤزونووو ابصم اول، شرح و بيانه سيغمازام.

کؤن و مکاندير آيتيم، ذاتي دورور بدايتيم،
سن بو نيشانلا بيل مني، بيل کي، نيشانه سيغمازام.

کيمسه گمان و ظن ايله اولمادي حق ايله بيليش،
حقي بيلن بيلير کي من ظن و گمانه سيغمازام.

صورته باخ و معنی ني صورت ايچينده تاني کيم،
جسم ايله جان منم ولي، جسم ايله جانه سيغمازام.

هم صدفم، هم اينجييم، حشرو صراط اسينجييم،
بونجا قوماش و رخت ايله من بو دکانه سيغمازام.

گنجي-نهان منم من اوش، عئيني-عيان منم، من اوش،
گؤوهري-کان منم من اوش، بحرو و کانه سيغمازام.

گرچي محيطي-اعظمم، آديم آدمدير، آدمم،
دار ايله کون فکان منم، من بو مکانه سيغمازام.

جان ايله هم جهان منم، دهر ايله هم زامان منم،
گؤر بو لطيفئيي کي من، دهرو زمانه سيغمازام.

انجم ايله فلک منم، وحي ايله هم ملک منم،
چک ديليني و ابصم اول من بو ليسانه سيغمازام.

ذره منم، گونش منم، چار ايله پنج و شش منم،
صورتي گؤر بيان ايله، چونکي بيانه سيغمازام.

ذات ايله هم صفاتيله، قدريله هم براتيله،
گل شكرم هم نباتيله، بسته دهانه سيغمازام.

شهد منم، شكر منم، شمس منم ، قمر منم
روح روان باغيشلارام روح و روانه سيغمازام.

ناره يانان شجر منم، چرخه چيخان حجر منم،
گؤر بو اودون زبانه سين، من بو زبانه سيغمازام.

گر چی بو گون نسيمي يم، هاشمي يم، قريشي يم
مندن اولودور آيتيم، آيته شانه سيغمازام.

******

مانگا سنسيز جهان اي جان گرکمز
وصالونگ باريکن هيجران گرکمز

لب لعلونگ زلال آبيندان ئوزگه
شراب چشمه حيوان گرکمز

غامونگدور کونگلومونگ تختينده سولطان
بير اقليمه ايکي سولطان گرکمز.

گلستانينگ گولي سنسيز تيکان دور
مانگا سنسيز گول و ريحان گرکمز.

ازلدن قيلميشام عشقئنگله پيمان
بوتون عهده سئنئق پيمان گرکمز.

گل اي عاشئقلرينگ ريضواني حوسنونگ
کي سنسيز عاشئقه ريضوان گرکمز.

مانگا رحم ائيله اي درديم داواسي
کي بيلديم درديمه درمان گرکمز.

ايکي عالمده ديدارئنگ دان ائوزگه
مانگا اي صورت رحمان گرکمز.

وصالئنگ شربتين ايچن محبه
فراقونگ آغريسي چندان گرکمز.

مانگا صبر ائيلمک سنسيز نيگارا
اگر موشکول و گر آسان گرکمز.

کسيلمز گر چه وصلونگدن نسيمي
گؤزونگدن اولدوغون پنهان گرکمز.