نگرش والا به زن در داستان های دده قور قود

نگرش والا به زن در داستان هاي دده قورقود                               

كتاب‌ « ده‌ده‌قورقود »‌ كتابي داستاني است كه سرگذشت‌ آبا‌ و اجداد توركان در سالهاي دور مي‌باشد . اين كتاب مجموعة داستانهاي قهرمانان « اوغوز » است‌كه تخميناً حدود هزار سال قبل توسط « د‌ده‌قورقود » جمع‌آوري شده‌است . ولي به اعتقاد اكثر محققان از جمله « جعفري ليوايس » و « آي بوكو بووسكي » . اين داستانها از سالهاي بسيار دور در ميان توركان به صورت شفاهي موجود بوده است .
كتاب « دده قورقود » در هر قسمت مملوء از عشق به مردم ، سرزمين و احترام به پدر و مادر و‌ حرمت قائل شدن به پير و بزرگ ، تحسين و پرورش روحيه دلاوري و جنگاوري ، پايبندي به ‌اصول‌ ، ايمان و‌ اعتقاد به خداي بزرگ است ‌كه به زباني بسيار شيوا و روان و تأثيرگذار به خوانندگان القا مي‌شود .
دكتر جواد هيئت در كتاب « سيري درتاريخ‌ زبان و لهجه‌هاي توركي » مي‌نويسد : كتاب « د‌ده‌قورقود » از شاهكارهاي ادبي و فولكولوريك دنياست .
اين كتاب را به حق مي‌توان پدر ادبيات شفاهي و فو‌لكولوريك ملل ترک زبان دانست و به قول دكتر محمد فؤاد كؤپرولوزاده : اگر تمام آثار ادبيات توركي را در يك كفة ترازو بگذاريم و كتاب « د‌ده‌قورقود » را در كفةديگربازهم سمت « د‌ده‌قورقود » سنگيني خواهد كرد .
در نگاه اول وقتي به اين كتاب مي‌نگريم بيشتر از چند داستان ساده و زيبا به نظر نمي‌آيد ولي چه ‌چيزي سبب مي‌شود اين داستانهاي گران سنگ به عنوان مهمترين اثر مكتوب توركي به حساب آيد . آيا فقط چند داستان زيباست كه باعث مي‌شود سال 1999 توسط يونسكو بعنوان سال « دده‌قورقود » نام بگيرد ؟ يقيناً اين‌طور نيست . وقتي كمي كنجكاوانه‌تر به اين كتاب نظر افكنيم به اقيانوسي از مفاهيم اصيل و ناب انساني مي‌رسيم كه براي زندگي بشري لازم و ضروري است . با كمي دقت ، به جنبه‌هاي والاي تمدن و فرهنگ والاي خويش مي‌رسيم . نكاتي كه در كمتر تمدن و فرهنگي موجود بوده و بار ديگر به تورك بودن و آذربايجاني بودن خود بيشتر غر‌ّه و شادمان مي‌شويم .از آن جمله مي‌توان به نگرش انتفاعي دده قورقورد به زن پرداخت :
به جرأت مي توان گفت از مهمترين نكات اين كتاب توجه خاص آن به بانوان است و بارزترين مطلبي كه در كتاب « دده قورقود » به چشم مي خورد زن ، نقش او و نحوه ي نگرش به اوست . در اين كتاب كه بازگو كننده ي فرهنگ اصيل توركان است هيچ گاه به زن و دختر به عنوان موجودي در رتبه ي پايين تر نسبت به مرد توجه نمي شود در اين كتاب و به عبارت بهتر درفرهنگ ما به هيچ وجه از زن به عنوان موجودي براي مرد ياد نمي شود . هرگز از محدوديت براي زن ها حرفي زده نشده است و از بعد شهوت راني يك مرد نسبت به زن سخن نيامده است . در اين كتاب زن با الفاظ زشت و ناشايست مورد خطاب قرار نمي گيرد وهيچ مردي به خود اجازه ي هيچ گونه توهيني به زن را نمي دهد . هيچ مردي به خود حق ظلم به همسرش را نمي دهد و هيچ زن توركي نيز زير بار ظلم نمي رود و زن به حكم زن بودنش هرگز مجبور به ماندن در كنج خانه نيست بلكه از مهمترين ويژگيهاي زنان در اين كتاب خصلت پهلواني و جنگجويي آنهاست كه لازمه ي آن تمرين و ممارست فراوان و حضور در جامعه هم پاي مردان است ، در اين كتاب از زن به عنوان مشاوري براي مرد و همسر ياد مي شود و مرد هميشه مشكلاتش را در وهله ي اول با او در ميان مي گذارد .
در ذيل به نكاتي چند در مورد زن اشاره مي كنيم :
1 )روحيه پهلواني و جنگجويي در ميان زنان ما مهمترين بخش را تشكيل مي دهد .
اگر كتاب را بخوانيد مي بينيد كه هر گوشه آن مملوء از روحيه پهلواني زنان است براي اينكه زن به اين خصيصه دست يابد لازم است در جامعه تفاوتي ميان او و مرد نباشد بايد او نيز بتواند راحت در اجتماع حضور يابد تا بعد از آن بتواند به تمرين و يادگيري جنگاوري بپردازد بايد نحوه نگرش به او آنقدر والا باشد كه بتواند مانند مردان به رزم و جنگ بپردازد چيزي كه در فرهنگ اصيل ما ملّت تورك موجود بوده ولي متأسفانه در قرون اخير با آميخته شدن با ساير فرهنگ ها زن تورك نيز به فردي خانه نشين ( البته نه به اندازه ساير اقوام ) تبديل شده است
به عنوان مثال :
11-) در داستان (1) ( ديرسه خان اوغلو بوغاجين داستاني ) وقتي ديرسه خان بعد از شكار بدون پسرش بوغاج به خانه باز مي گردد همسرش به خيال اينكه پسر به دست كفار اسير شده مي گويد :
اگر دوزو بودورسا
دوغروسونو دِ « دورسا »
ائله سه خان بابامين
يانينا وارارام من
قوشون سيلاح خزينه
آليپ قاييدارام من
مينيب بئدوو آتيمي
سيلاحيمي قاپارام
گيريپ قانلي دويوشه
بوغاجيمي تاپارام
دونمه ره م بو يورشدن
دوشوب دوشمن زينجه
دونمه ره م قول- بود اولوب
آتيمدان ائنمه يينجه
21-) در داستان سوم ( باي بورانين اوغلو بامسي بئيره يين داستاني )
وقتي « بئيره ك » به چادر « باني چيچك » كه دختر نيرومند و جنگاوري بود مي رسد، باني چيچك براي امتحان او خودش را به دروغ دايه ي خويش معرفي كرده و مي گويد :
« گل ايندي سنينله آت چاپاق ، مني كئچرسنسه اونودا كئچرسن . سنينله گوله شك ، مني ييخارسانسا اونودا ييخارسان اوندا او قيزسنه گلر . "
31-) در داستان (4) ( بورلاخاتونون داستاني)
هنگامي كه اوروز پسر قازان خان به اسارت كفار درآمد وقتي مادرش بورلاخاتون از اين موضوع با خبر مي شود به قازان خان مي گويد :
آزغين ، ياغي دوشمنه توتدوردونمو اوغلونو؟
زيندانلاري داغيديب داردا قويارام اونو
كافيرلري بيراخمام اوغلومو آلمايينجا
41-) در داستان 6 ( قانلي قوجا اوغلو قان تورالي نين داستاني ) در وصف دختر خان و بزرگ ترابوزان چنين آمده : « باشچي بير گوزل قيزي وارييدي ساغينا ، سولونا ايكي قوشا ياي چكديرميشدي آتديغي اوخ يئره دوشمزدي » اين مورد در وصف قدرت دختر پادشاه آمده است .
51-) در داستان 6 ( قانلي قوجا اوغلو قان تورالي نين داستاني ) سئلجان خاتون وقتي مي بيند دشمنان به دنبال او و « قان تورالي » مي آيند آماده ي نبرد مي شود و :
« قيز بونو دئدي دوردو اوغلانين آتيني يهرله ييب حاضير توتدو . اؤزوده آتلاندي ، ساواش پالتاريني گئيدي . سونگوسونو الينه آلدي . بير يوكسك يئره چيخيب آت بئلينده دايانيب گؤزله دي .
61-) در داستان 10 ( اوشون قوجا اوغلو سگره كين داستاني )
زن « سگره ك » وقتي مي شنود سگره ك به او مي گويد تا 6 سال چشم به راه من باش بعد از آن بدان كه من كشته شده ام مي گويد :
گورسم كه هيجران قورتامير سونو
گـــييرم من اينيمه دمــــير دونو
تاخيب سيلاحيمي اوخو كاماني
گوده رم يوللاري كسيب هرياني
آلتي يول اوستونده چادير چكره م
كورپولر سالارام آرخلار چكره م

2) نجابت و پاكي كه از ويژگيهاي همه دختران و همه زنان تورك است .
در قسمت قبل در مورد پهلواني و حضور زن در اجتماع صحبت شد كه ناشي از نگرش والا به زن بود ولي اين نگرش از كجا ناشي شده است ؟ در جواب بايد گفت زن و دختر تورك در طول ساليان دراز نشان داده است كه از اين آزادي سو‌ء استفاده نمي كنند و هميشه حيا و پاكدامني را سرلوحه و به عنوان مهمترين خصلتش قرار داده است .
در داستان 2 ( قاراچوق چوبانين داستاني ) وقتي زن و فرزند و اهل خانه قازان توسط شوكلي ملك به اسارت گرفته شدند شوكلي ملك براي اينكه بيشتر آبروي قازان را ببرد تصميم مي گيرد « بورلاخاتون » همسر قازان براي او و يارانش باده ي شراب بگرداند و ساقي شود وقتي بورلاخاتون متوجه مي شود به تمام زنان اسير شده مي گويد هر وقت آمدند همگي بگوييد ما بورلاخاتون هستيم تا چنين ننگي حاصل نشود شوكلي ملك براي اينكه بفهمد كداميك از زنان بورلا خاتون است مي گويد از گوشت « اوروز » پسر بورلاخاتون بياورند هر كس نخورد او بورلاخاتون است بورلاخاتون وقتي متوجه مي شود به نزد پسر رفته و موضوع را با او در ميان مي گذارد اوروز نيز در جواب مي گويد مادر جان من فداي ناموسم شود تو حتماً از گوشت من بخور تا دشمن نتواند تو را به باده گرداني مجبور كند و باعث جاري شدن آبروي من و پدرم شود .
آرپا چايي آشدي داشدي
سل ساراني آلدي قاشدي
3فداكاري و ايثار زنان
در داستان 5 ( دوخا قوجا اوغلو ده لي دومرول داستاني ) وقتي كه عزرائيل به ده لي دومرول مي گويد به جاي جان خودت جان ديگري بياب كه من آن جان را بگيرم ده لي دومرول نزد پدر و سپس مادرش مي رود كه هيچ كدام حاضر به گذشتن از جانشان نمي شوند ولي وقتي ده لي دومرول موضوع را با همسرش در ميان مي گذارد همسرش مي گويد :
قارشي ياتاق قارا داغي
سن ده ن سونرا نئيله ره م من
گوروم اولسون كئچر اولسام
سويوق سويوق بولاقلار
سن ده ن سونرا نئيله ره م من
يئر شاهيد اولسون دومرول
گوي شاهيد اولسون دومرول
قــــــادير الله شاهيد اولسون
نه دئييرسن من دومرول
منيم بو شـــيرين جانيــــم
قورباندير سنه "دومرول"

همانطور كه مي دانيم ايثار جان كار هر كسي نيست و تنها كساني ميتوانند از عهده آن برآيند كه از هر لحاظ به بالاترين درجات انساني نائل شده باشند نسبت دادن اين ويژگي به زن در اينجا نشانگر نگرش بسيار والاي دده قورقود و ملّت تورك به زن است .

4) حق انتخاب شوهر و عدم اجبار و تحميل براي ازدواج براي دختران
اين مورد يكي از مشكلات بزرگ دختران در سالهاي نه چندان دور بوده است ولي همان طور كه در مثال خواهيد ديد در فرهنگ توركان در هزار سال پيش حداقل در خانواده هاي بزرگ اجباري براي ازدواج دختران وجود نداشته يا كمتر موجود بوده است .
در داستان سوم ( باي بورانين اغلو بامسي بئيره يين داستاني ) باني چيچك كه خود را به عنوان دايه ي خويش به بئيرك معرفي كرده و در وصف باني چيچك مي گويد : او ائله اوغلانا گئتمك يسته ييركي ، آت چاپماقدا ، اوخ آتماقدا اونو گئچسين و گولوشمكده اونو ييخسين .
5-1)نقش مشاور و راهنما براي همسر
در داستان 9 ( بكيل اوغلو عمرانين داستاني ) وقتي بكيل توسط خان تحقير مي شود با غم و اندوه فراوان به خانه مي آيد و ماجرا را براي همسرش تعريف مي كند در جواب همسرش به او مي گويد در فكر انتقام از شاه نباش هر كس با شاه مخالفت كند كارش درست نمي شود تو هم اكنون به شكار برو و خوشگذراني كن و شراب بنوش تا حالت درست شود بكيل نيز سخنان زن را مصلحت مي بيند گوش فرا داده و به شكار مي رود .
6)احترام به زن توسط مردان :
در اين كتاب وقتي مرد زن خويش را خطاب قرار مي دهد با زبان بسيار شيرين و تعريف و تمجيد از همسر خود ياد مي كند به عنوان مثال :
1)در داستان اول ( ديرسه خان اغلو بوغاجين داستاني ) دورساخان وقتي مي خواهد همسرش را صدا كند اين چنين او را مورد خطاب قرار مي دهد :
بري گل باشمين بختي
بري گل ائويمين تختي !
شكرسوزلوم شيرين خويلوم
يئرييُنده سروي بويلوم
توپوغوندا سارماشاندا قارا ساچليم
قورو يايا بنزه ر چاتماقاشليم
قوشا بادام سيغمادان او دار آغيزليم
آلماكيمي آل ياناقليم ، خوش آوازليم
قادينيم گل گويچه ييم گل
گوزه ليم گل ، چيچيم گل
7) حق تقدم با زنان است .
يكي ديگر از خصايص اين كتاب اشاره به اين مطلب است كه حق تقدم با زنان است پدران ما به علّت قدرداني از ايثار و فداكاري زنان و نگه داشتن حرمت آنها احترام خاصي به زن قائل بودند بطوريكه هميشه حق تقدم با آنها بود . به عنوان مثال در داستان ششم ( قانلي قوجا اغلو قان تورالي نين داستاني ) قان تورالي به سنلجان خاتون در هنگام پرتاب تير مي گويد : قان تورالي دئدي : قيزلارين يولو اول دير ، اول سن آت .
8-1)نحوه ي نگرش مردان به زن
در داستان « دده قورقود » در دو جا از قصد ازدواج دو مرد با دو دختر سخن به ميان آمده كه در هر دو مورد نيز معيار انتخاب همسر توسط مردان نه زيبايي و نه ساير ظرافت هاي زنانه بوده بلكه پهلواني و جنگاوري معيار انتخاب مردان بوده كه اين نحوه ي نگرش بسيار ارزشمند نياكان ما را به زن نشان مي دهد زيرا در اين ملاك به هيچ وجه دخالت هوسراني و شهوت راني را نمي بينيم و اين نشان دهنده ارج و منزلت بالاي زنان ما بوده است .

در داستان ششم ( قانلي قوجا اوغلو قان تورالي نين داستاني ) قان تورالي ملاك انتخاب همسرش را براي پدرش اين چنين بازگو مي كند : « آتا من ائله بير قيز ايستر م كي ، من يئريمدن دورمادان اودورموش اولا ، من قارا قوچ آتيمي مينمه دن او مينميش اولا ، من كافر ائللرينه چاتماميش او چا تميش اولا قيلينچ وورا باش گتيره . » در داستان سوم ( باي بورانين اغلو بامسي بئيره يين داستاني ) در مورد معيار انتخاب همسر از زبان بئيره ك چنين آمده است : « آتا منه ائله قيز تاپ كي من يئريمنن دورماميش ، او دورموش اولسون ، من آتيما مين مه ميش او مينميش اولسون ، من دويوشه گيرمه ميش او منه باش گتيره . »

" قورقوت آتا" قاهرئمانلئق و واطان سؤیگیسی

" قورقوت آتا" کیتابی تورک ادبیاتی‌نئنگ اینگ غادئم نومونه‌لریندن بیریدیر. "- قورقوت آتا"کیتابی دیلیمیزینگ، ادبیاتئمئزئنگ، دسسان یارادئجئلئغمئزئنگ، عومومان دا مد نیتیمیزینگ تارئخئنی اؤورنمکده اولی اهمیته ایه دیر. اوغوز تورکلری‌نینگ تارئخئنی گؤرکزیان " قورقوت آتا" کیتابی بوتین بشری ایدیاللار ی کیمین دونیأ خالقلاری‌نئنگ معنوی بایلئقلار حازئناسئنا گیریپ ، دونیأ ادبیاتی تارئخئندا آیراتئن یئر توتوپ دور. دسسا‌نئنگ اساس شاخصیت لری دسساندا تصویر ادیلن جمعیتینگ باشئندا خانلار خانی بایاندار خان دوریار. یؤنه اونونگ یالنگئز آدی چکیلیار. اثرینگ اساس قهرمانی بولسا قازان خان و اونونگ اطرافئندا بیرلشن باهادئرلار دئر. هیچ بیر آدی-سانی، مرتبه سی بولمایان دألی دومرول بولسا عزراییله غارشی چئقیار .نتیجه‌ده دسسان محببتینگ اؤلومه اوسسون گلمگی بیلن بیتیار. سالور قازان "قیریش گونی اؤنگدن تپن" قهرماندئر. "اولاش اوغلی، تولو دوشون بالاسی، قونگور آتئنگ ایه سی، خان اوروزونگ آغاسی، بایاندار خا‌نئنگ گؤیکوسی" - بیلن تانئد ئلان بو قهرمان اثرینگ اساس سیمالارئندان بیریدیر. اونونگ اؤیو‌نینگ تالا نماسی، اوغلئنئگ و اؤزونینگ اسیر آلینماسی، قاهرئمانلئغی گؤرکزیار. اول، خالقئنا صادئق، فداکار، وطن سؤیجی، ینگیلمز و جساراتلی بیر قاهرئمان کیمین گؤرکزیلیار. قازان اوغلی اوروز دا آتاسی کیمین ینگیلمز ییگیت دیر. اول، ایکی گزک دوشمانا اسیر دوشیار. هر ایکیسینده ده مردلیک بیلن حرکت ادیار. اول (ناموس اوغروندا اتی‌نینگ قییما-قییما دوغرانماسئنا راضی بولیار دا، انه سی‌نئنگ دوشمان مجلیسینه أکیدیلمسینه راضی بولمایار). اول، اون بیرینجی بویدا آتاسئنی اسیرلیکدن خالاص ادیار. آتاسی اونی سئناماق اوچین اؤزونی گؤرکزمیار. اوروز بولسا میداندا قاهرئمانلارا غالئپ گلن آتاسئندان اوستون چئقیار. دسسانلارئنگ باشغا قاهرئمانلاری دا اوغوز بگ لریندن عیباراتدئر. بوزاتلی بیرک، قانتورالی، بوغاج کیمین بگ اوغوللاری اؤز قهرمانلئقلاری بیلن یؤرکلره سینگن و آد غازانان ییگیت لردیر. بو قهرمانلئقلارا برابر بویلاردا چاپاول چئلئق و قبیله چکیشمه‌لری ده اؤزونه یر تاپئپ دیر. اونگا باقمازدان ، اساسان خالق قاهرئمانلئغی روحوندا قورولان بو دسسانلاردا قاراجا چوبان یالی دئققاتی اؤزونه چکیار. بو صداقتلی قاهرئمان آلتی یوز نفرلیک بیر دوشمان دسته‌سی بیلن تک باشئنا اوروشمالی بولیار. اونی ساتئن آلماق ایسله یارلا ر. اونگا هده گلیارلار . اونونگ ایکی قارداشی اؤلدورولسه ده روحدان دوشمیار، غالئپ گلینچأ مردلیک بیلن اوروشیار. داشی توکنیار، ساپا‌نئنا غویون-گچی قویوپ آتیار. بیر آتاندا ایکیسینی - اوچونی اؤلدوریار. دوشمانئنگ گؤزونی قورقئزیار. اونونگ ساپا‌نی‌نئنگ ایچی اوچ‌یاشار تانا دریسیندن، قوللاری اوچ گچی قئلئندان دوقئلئپدور. هر آتاندا اون ایکی باتمان داش آتیار. آتدئغی داش یئره دوشمیار، دوشنده ده توز کیمین سوورولیار، اوجاق کیمین اوورولیار، داش دوشن یئرده اوچ یئل اوت بیتمیار. دسساندا قهرمان زنان شاخصیت لری " قورقوت آتا" ائپوسوندا وطن سؤیجی دویغی‌لری‌نئنگ تربییه‌سیندن گپلأرکن قاهرئمان اوغوز ییگیتلری – أرلر بیلن یاناشی قاهرئمان عایال شاخصیت لرینه باشغاجا اونس برمک ضرور دئر. ناحاق یئره دییلمأندئر‌: آسلا‌نئنگ ائرکگی- دیشیسی بولماز!.. بو دفعه" قورقوت آتا" ائپوسوندا واطانپرورلیک دویغی‌لری‌نئنگ سسینی زنان شاخصیت لرنینگ اوزرینده آچماغا چالئشجاق. دسساندا اولی فورمادا گؤرونن و کأته مطلبلرینگ ایدئیا داشیییجیسی بولان زنان شاخصیت لاری باردئر. اولاردان اوچونینگ آدی آچئقچا بللیدیر: بورلا خاتون، بانوچیچک، سئلجان خاتون. بیر نأچه‌سی‌نینگ بولسا آدی دئییلمسه - ده شول زنانلارئنگ دا ائپوسونگ ستروکتورونداکی یری و جایی آیدئنجا سئزیلیار. بو اساسدا خا‌نئنگ، دألی دومرولونگ و سیریین خانئملاری داخئلدئر. دوره گی بویلاردا ناقئل ادیلن حادیثه و احوالاتلاربیلن باغلی بولان بو خانئملار ائپوسدا قاهرئمان زنانلار کیمین گؤرکزیلیار. مثلا، قانتورالی اؤزونه نئشانلی آختاراندا دییار کی، شیله بیر قئز ایسلیارئن کی، من آیاغا غالماقام، اول قالقان بولسون. من اؤیدن چئقماقام اول چیئقان بولسون، من آو آولاماقام اول آولان بولسون. آتاسی قانلی قوجا بولسا دییار: سن اؤزونگه آرواد دألده، قارداش آختاریانگ. اوغوز ییگیتلری اؤزلرینه تای بولا بیلجک، اولاربیلن چییین-چییینه اوروشجاق، اوجاغی، اؤیی غورا بیلجک زنانلاری آختاریارلار. دسساندأکی زنان شاخصیت لاری‌نئنگ کؤپوسی قورشاق توتیار، اوق آتیار، آو آولایار، اوغوز ایلی‌نینگ دار گونونده أرلری بیلن یاناشی اوروشلاردا یاردام ادیارلار. بو معنادا دسساندأکی بورلا خاتون شاخصیتی کأمیل‌لیگی بیلن سچیلیار. بورلا خاتون اولی بیر ایلینگ نامئسئنی، شرفینی غورویان زنان کیمین گؤرکزیلیار. اول، ساواشجانگلئغی، صداقتی، ییگیتلیگی بیلن سچئلیار. اوغلی اوروز دارا دوشنده متانتینی ییتیرمیار، کافر اوردو باشچیسی‌نینگ حیله‌سینه قارشی عاقئل، موباریزلیگی بیلن اوسسون چئقیار. بیز بورلا خاتونی قازان خا‌نئنگ اینگ یاقئن سیلاحداشی کیمین گؤریارئس. قازان خان اوروشدا یارالان دئقئندا یکجه بورلا خاتون قیلینجی الینه آلیپ اوروشونگ سونگونا دک ، اوسسون چئقیانچا دووام ادیار. دیمک کی خا‌نئنگ خانئمی دا موباریزلیگی، ینگیلمزلیگی بیلن سئچیلن اوبرازلارداندئر. آغئر یارالانمیش اوغلی بوغاجی آنا سویدی، داغ چیچگی بیلن موعالیجه ادن آنا اوبرازی دسساندا واطانا سویگیسی، توپراغا باغلئلئغی سیموولی کیمین جانلانیار. دسساندا زنانلارئنگ وصفی هم ده اولارئنگ قاهرئمانلئغئندان خابار بریار. دسسا‌نئنگ "دیرسه خان اوغلی بوغاج" بویوندا سونگ درجه غایغئلی گؤرونن و جددی ناراحاتلئق گچیرن دیرسه خان اؤز خانئمئنی شیله واصف ادیار: "بأری گلگیل، باشئم باختی، اؤیم تختی! اؤیدن چیقئپ یوریینده سلوی بویلیم! توپوغئندان سارماشاندا قارا ساچلیم! قورولان یایا منگزأر چاتما غاشلیم! قوشا بادام سئغمایان دار آغئزلیم! گوز آلماسئنا منگزأر آل یانگاقلیم!" بو تصویر بیر اوغوز خانئمی، یأده خود کونکرئت بولوپ بو خانئمئنگ گؤزللیگی بارا‌دا تام و بیتکین تقدیماتا برابردیر. بانوچیچک و سئلجان خاتون داستاندأکی بانوچیچک و سئلجان خاتون دا قاهرئمان زنان شاخصیت لاریدئر. بیز بانوچیچگی أرلربیلن بیرلیکده اوروشلارده ایشتیراک ادن گؤریارئس. تفسیرلر گؤرکزیار کی، اوغوز ائلی‌نینگ خانئملاری‌نئنگ تصویرینده گؤرینن پارلاق تصویرلر اپوسونگ پوئتیکاسئندا اساس مقاملاردا میدانا چئقیار. شو تصویرلر خوش احوالی- روحی وضعیتلرینی خاطیرلاتسا دا، آصئل حاقئقات هممه سی باشغادئر. ایلکی باشدان بللی بولیار کی، دیرسه خان باشغا اوغوز بگلری بیلن بیرلیکده بایاندور خا‌نئنگ مجلیسینه گلیپدیر. امما شویرده گؤززلمز حادیثه باش اوریار: دیرسه خانی غارا چادئرا التیارلار و شیله لیک بیلن، آق و قئرمئزی چادئردا اوتوران بگلر بیلن دنگلیپ، دیرسه خان بیر تویسلی کیچیلنیار. سببی بولسا اونونگ اؤولادی‌ بولمایان لئغی دئر. مسلأ‌نینگ جیدیلیگی شوندان عیباراتدئر کی ، دیرسه خا‌نئنگ اؤولادسئزلئغی شو زامانا چنلی یادا دوشمه‌دیگی اوچین هیچ بیر واغئتدا ناراحاتچئلئق دؤرتمأ نمیشدیر. یؤنه خا‌نئنگ اؤولادسئزلئغی‌نئنگ اولی شکیلده یوزه اورولماسی نورمال گؤرونن وضعیتی هممه سی دگیشیار و ینه خان حیات بیلن اؤلوم آراسئندا غالیار. خود شیله بیر واغئتدا – حیات بیلن اؤلومونگ ساواشی سونگ درجه یتن زامان ینه خان خانئمی بیلن قارشئلاشیار و یوقاردأکی خاطئرلادئغمئز تصویر اونونگ اؤز دیلیندن سؤیلنیار: "برو گلگیل، باشمئنگ باختی، اؤیومینگ تاختی..." غازان خا‌نئنگ خانئمی بورلا خاتونا گلمیزده ، معلومدور کی، او، کافئرلار طارافئندان اسیر آلئنیار. شو اسیرلیکده اؤزونی گیزله‌دن بورلا خاتونئنگ 40 اینچه بیل غئز آراسئندان تاپئلئپ تانالماغی اوچین تاپشئرغی بریارلار کی، اوروزونگ اتیندن قاوورما بیشیریپ غئزلارئنگ غارشئسئنا غویسونلار، هر کیم ایمسه،اول، بورلا خاتوندور. دیملی، بورلا خاتون (دیمک اولی معنادا غازان خان و اوغوز ایلی!) حیات بیلن اؤلوم آراسئندا غالیار. خود شیله بیر واغئتدا اونونگ گؤزللیگی‌نینگ تصویری و تقدیمی میدانا چئقیار: "بویی اوزین، بیلی اینچه بورلا خاتون بوینی بیلن قولاغئن آلدی، دوشدی". یاخود بانوچیچگینگ تصویری‌نینگ واغتی و زامانی شو دمه دوشیار کی، بانوچیچگی باشغا بیریسینه أره بریارلار و 16 یئل اسیرلیکده غالان بیرک توی مراسیمینه گلیپ چیقیار. آصلئندا توی مراسیمی بیرک بیلن بانوچیچگینگ حیات بیلن اؤلوم آراسئندا قالماغی دیمکدیر. بو غارشئلاشما اولی معنادا دوغری بیلن یالا‌نئنگ غارشی-غارشییا گلمه‌سیدیر و اوغوز ایلی اوچین حل‌ ادیجی مقامدئر. خود بو مقامدا دا بیرگینگ دیلیندن بانوچیچگینگ تصویری بریلیار: "قارغو کیمین غارا ساچینگ یولدئنگمی، غئز؟!" و یاخود قانتورالی بیلن سئلجان خاتون عایید بولدوقلاری بویون آخئرئندا اوز-اوزه گلیارلار. حتّی ایکی سؤیگیلی‌نینگ بیر-بیری بیلن اوروشماق مقامی دا یارانیار. باشغا سؤز بیلن، اولارئنگ هر ایکیسی حیات بیلن اؤلوم آراسئندادئر. خود بو واغئت قانتورالی‌نئنگ دیلیندن سئلجان خاتونونگ تعریفی اشیدیلیار: "غار اوستونه غان داممیش یالی غئزئل یانگاقلیم! خاطئرلاداق کی، هم دألی دومرول بیلن خانئمی، هم ده سیرک بیلن خانئمی آراسئندا دا حیات بیلن اؤلومونگ سرحددی گؤرونیار. شیله کی، دألی دومرول اؤلوم واغتئندا خانئمی بیلن حالاللاشماق ایسله‌یار، سیرک بولسا خانئمئنی گردکده غویوپ قارداشئنی خالاص اتمأگه، بیر تویسلی اؤلومه گیدیار. یعنی هر ایکی مقام حیات بیلن اؤلوم آراسئندا غالماق مقامئدئر. ایندی نتیجه آلماق بولار کی، دألی دومرولونگ دا، سیریین ده اؤز خانئمئنی تصویر اتمک، تارئپ لاماق اوچین بدیعی شرط لر بار مئش، امما اولار بو شرط لردن حایئرلان ماندئرلار . شیله لیک چه خا‌نئنگ خانئمی‌نئنگ ییگیتلیگی دسساندا شیله تصویر بولونیار. شیله لیک چه خا‌نئنگ خانئمی خانا یوز توتوپ دییار: "آزغئن دینلی کافره من بارایین، یارالانئپ غازلئق آتئمدان اینمه‌ینچه، ینومله آلجا غانئم سیلمه‌ینچه، قول-بود بولوپ یر اوستینه دوشمه‌ینچه، یالنگیز اوغول یوللارئندان دؤنمه ینچه" ایندی سئلجان خاتون بارادا نه دیمک بولار؟ اونونگ بیلن باغلی بویدا ناقئل بولونیار کی، قانتورالی اویلنمک ایسله‌یار. امما اونگا ایچ اوغوزدان و دیش اوغوزدان غئز تاپئلمایار. آتاسی مجبور بولوپ ترابزونا گلیار و ترابزون تکورونونگ گؤزل-گؤیچک غئزی بولدوغوندان خابار توتیار. امما اول غئزی آلماغئنگ شرطلری دیش اوغوزدان غئز آلماغئنگ شرطلری کیمین کؤپ آغئردئر. اونونگ اوچین قودوز آسلانی، غارا بوغانی و بوغرانی ینگمک ضرور دئر. بو دا سئلجان خاتونونگ آوال دان بیر أر دأل ده، ییگیت بیر أر آختاردئغئنا ایشاره‌دیر. ایسله ایچ اوغوز بولسون، ایسله ده دیش اوغوز زنان لار ییگیت أر آختاردئغی کیمین، أرلر ده ییگیت خاتون آختارشئندادئر. چونگکی ایلینگ، اوبا‌نئنگ، عاییله‌نینگ غورولما‌سی خود موندان گچیار. اوغوز ییگیت لری ایلدن آرالاشاندا یوورت-یووانی - بؤیوک آنگلایئشدا واطانی کیمه اعتیبار ادجکلرینی بیلیارلار. شیله‌لیکده، "کیتابی- قورقوت آتا" ائپوسی بوتین دؤورلر اوچین واطانپرورلیگی، میللی منلیک دوشونجیسینی سسلندیرن خالق دسسانی بولوپ غالیار.